سپیده آماده| «پوران درخشنده» یکی از بانوان فیلم سازی است که تفسیر تازهای از عنوان کارگردانان زن را در تاریخ سینما ما به وجود آورد. او فیلم سازی را از سال ۶۵ و با فیلم رابطه آغاز کرد و در سال ۶۶ با «پرنده کوچک خوشبختی» توانست عنوان بهترین فیلم و بهترین کارگردانی جشنواره فیلم فجر را از آن خود کند. عبور از غبار، زمان از دست رفته، عشق بدون مرز، شمعی در باد، رویای خیس، بچههای ابدی، خوابهای دنباله دار و هیس! دخترها فریاد نمیزنند از دیگر آثار این کارگردان خوشنام سینما است. بانوی فیلم ساز سینمای ما ۵ سال پس از ساخت «هیس دخترها»یش، «زیر سقف دودی» را ساخت؛ فیلمی که به ماجرای طلاقهای عاطفی، روابط موازی و ازدواج سفید میپردازد. فیلمساز-جامعه شناس سینما که همواره دغدغههایی از جنس نسل جوان را مورد توجه قرار داده است، به سراغ جدید ترین معضل این روزهای جامعه ما رفته است تا با این فیلم توجهها را به معضلاتی جلب کند که به فروپاشی بنیان مقدس خانواده منتهی میشوند. فرهاد اصلانی، مریلا زارعی، بهنوش طباطبایی، هوشنگ توکلی و شهرام حقیقت دوست از جمله بازیگران این فیلم هستند. به بهانه حضور «زیر سقف دودی» در بخش سودای سیمرغ سی و پنجمین دوره از جشنواره فیلم فجر گفتگویی با وی داشتهایم تا از دغدغههایی بپرسیم که به ساخت «زیر سقف دودی» منتهی شد.
از «هیس، دخترها فریاد نمیزنند» ۵ سال میگذرد، این غیبت ۵ ساله شما از سینما به چه دلیل بود؟
این غیبت به این دلیل است که من ابتدا باید موضوعی را پیدا کنم که برای خودم مهم باشد و دلیلی برای پرداخت سینمایی آن را داشته باشم چون فیلم سازی به تنهایی برایم مهم نیست. موضوع دیگری که در جریان فیلم سازی اهمیت دارد، مسئله سرمایه و سرمایه گذار است. از طرف دیگر من برای ساخت فیلمهایم نیاز به تحقیق فراوان در خصوص سوژه دارم و بدون این عقبه تحقیقاتی، دست به ساختن فیلم نمیزنم. سوژه فیلم هم باید سوژهای باشد که دغدغه روز مردم جامعه است.
پس از ساخت «هیس، دخترها فریاد نمیزنند» خبرهایی در خصوص کار کردن شما روی فیلم نامهای با عنوان «خانم مال معرفی کنید» با سوژه طلاق به گوش میرسید، کار آن فیلم نامه به کجا رسید و چرا ساخته نشد؟
«خانم مال معرفی کنید» روایتی از طلاق و مشکلات زنان برای گرفتن مهریه بود، اما موضوع «زیر سقف دودی» خیلی به روزتر از آن است، سوژه «خانم مال معرفی کنید» انگار عقبتر از وضعیت این روزهای جامعه ما بود و به همین دلیل به نظرم پرداختن به فیلم نامه «زیر سقف دودی» لزوم بیشتری در شرایط جامعه امروز داشت. این روزها بیش از اینکه گرفتن مهریه دغدغه باشد، مسئله طلاقهای عاطفی است که گریبان جامعه را گرفته و زندگیها را دشوار کرده است.
شما همواره در کنار فیلمساز بودن، رویکرد یک جامعه شناس را در سینما ادامه دادهاید و در ادامه این نگرش این بار یکی از معضلات روز جامعه را مقابل دوربین بردهاید، از دغدغهای که جرقه ساخت «زیر سقف دودی» را ایجاد کرد، بگویید؟
این دغدغه از دل خود جامعه آمد، از دردلهایی که از مردم میشنوم و از مشکلاتی که در میانشان میبینم، از خبرها و مطالبی که هر روزه در رسانههای منتشر میشوند. این روزها مسئله طلاق عاطفی در میان خیلی از آدمها دیده میشود، از همسایهها گرفته تا آدمهایی که در محیطهای عمومی میبینمشان و پای دردلشان مینشینم. به نظر من مشکل طلاق عاطفی از نبود مهر و محبت در خانوادهها آغاز میشود و خیلی هم وسیع تر و خطرناک تر از طلاق رسمی است.
به نظر خود شما چه مسائلی در اجتماع باعث افزایش طلاقهای عاطفی و گسترش روابط خارج از بنیان خانواده شده است؟
«طلاق عاطفی» دلایل بسیار گستردهای دارد، متاسفانه در جامعه ما از ابتدا محبت کردن را به کودکان آموزش نمیدهند، والدین به فرزندان خود نمیگویند که خواهر و برادر خود را دوست داشته باشند و کودکان هم شاهد ابراز مهر و محبت والدین به یکدیگر نیستند. همه اینها باعث میشود که کودکان در محیطی دور از محبت بزرگ شود و خانواده دیگر از نظر آنها مامن نباشد، ما تنها کنار هم زیر یک سقف جمع هستیم و هر کدام در دنیای خودمان سیر میکنیم. این مسئلهای است که در جامعه ما ریشه دوانده است و به همین دلیل هم هست که پس از ۳۰ سال زندگی مشترک به ناگاه طرفین به جایی میرسند که میگویند هر کسی راه خودش را برود و زندگی خودش را داشته باشد.
با توجه به ازدیاد موارد طلاقهای عاطفی و پیامدهای بسیار آن، به نظر شما چرا افرادی که دچار این مشکل هستند، طلاق رسمی نمیگیرند؟
زنانی که پا به سن گذاشتهاند پیش خود میگویند، کجا بروند؟ آیا میتوانند تنها و مستقل زندگی کنند یا اینکه دوباره نزد خانوادههایشان بازگردند؟ ترس از آبرو و آبرو داری کردن باعث میشوند به رغم همه مشکلات، زندگی را ادامه دهند و طلاق رسمی نگیرند. به همین دلیل هیس بزرگی رو به روی همه خانمها قرار دارد و پرسش اینجاست که در این ماجرا اگر خانواده جایگاه خود را پیدا نکند در آینده چه اتفاقاتی برایش میافتد و این موضوع مهمتری بود که من را بر این داشت فیلم نامه قبلیام با موضوع طلاق رسمی را کنار بگذارم و به این معضل روز جامعه بپردازم.
شما دلایل زنانی که به رغم طلاق عاطفی از طلاق رسمی سر باز میزنند گفتید، به نظر شما دلیل آقایان برای ادامه دادن زندگیهایی که به طلاق عاطفی رسیده، چیست؟
در جامعه ما متاسفانه منع قانونی خاصی برای روابط موازی آقایان وجود ندارد و به همین دلیل برخی از این افراد در کنار حضور در زندگی مشترک، وارد روابط موازی میشوند. اما اتفاقی که در سالها اخیر با حجم رو به افزایشی روبرو شده، خیانت و روابط موازی در میان زنان متاهل است. مسئله اینجاست که زنان متاهلی که با خیانت روبرو شدهاند یا از زندگی مشترکشان رضایت ندارند برای تلافی به سمت روابط موازی گرایش پیدا میکنند و این خطرناک است. این معضلی است که نیاز به تحقیق و پژوهش دارد و سینما میتواند دلایل بروز این معضل را مطرح کند و توجه مدیران را برای برطرف کردن آن جلب کند.
به نظر شما چه دلایلی باعث میشود که قبح روابط موازی در میان زنان ریخته شود و خیانت در میان زنان متاهل سیر صعودی را در پیش بگیرد؟
به دلیل مسئلهای مثل خفه شدن، مثل فنری که مدتها با فشار بسیار جمع شده است، زمانی که رها شود با شدت تمام پرتاب میشود. زمانی که فشارها در زندگی بر روی زنان زیاد میشود ممکن است در ادامه به خیانت آنها بینجامد.
چه مسائلی باعث میشود که آدمهای فیلم «زیر سقف دودی» به سمت روابط موازی گرایش پیدا کند؟
به نظر من مهمترین مسئلهای که در زندگیهای مشترک ما فراموش شده است، روابط صحیح زناشویی است و اگر این مسئله درست شود خیلی از مشکلات برطرف میشود و مشکل خانوادهها، حضور فیزیکی بدون عاطفه زیر یک سقف است.
با توجه به اینکه این روزها آثاری با محوریت روابط موازی در سینما بسیار زیاد شده است، خود شما چه مولفههایی را برای گریز از ورطه تکرار انتخاب کردید.
من به دنبال ریشهها بودم نه معلول، اینکه چه دلایلی باعث میشود افراد به سمت این روابط گرایش پیدا کنند. اگر ما در برابر یک دمل بزرگ تنها از مسکن استفاده کنیم، روز به روز عمیق تر میشود و استفاده از مسکن تنها آرام بخش است و زمانی که تصمیم به درمان میگیریم، دیگر کار از کار گذشته است و به همراه آن دمل باید یک قسمت از وجودمان را هم تخلیه کنیم و برداشتن بخشی از وجود در یک زندگی مشترک و در جامعه بسیار دردناک است. مسئله من در «زیر سقف دودی» تنها خیانت زنان نبود، بحث من عمق فاجعه است و اینکه چه مسئلهای باعث میشود که یک زن خیانت کند، مسئله من شرایط تلخی است که باعث میشود، یک زن زیر سقف باشد و راه دیگری را انتخاب کند، همانطور که همسرش این راه دیگر را انتخاب کرده است. صحبت از این تابوها در قالب حرمتهای اجتماعی است و تلاش من این بود که حرمتهای اجتماعی از بین نرود، من در فیلم «زیر سقف دودی» سوالی را در ذهنها ایجاد کردم و مسئله من پس از ترک سینما در ذهن مردم شروع میشود.
از انتخاب کست بازیگری بگویید چه شد که فرهاد اصلانی و مریلا زارعی را برای ایفای نقشهای اصلی کارتان در نظر گرفتید؟
هر دو این افراد گزینههای مناسبی بودند، آقای اصلانی و خانم زارعی جزء بازیگران خلاق و جستجوگر ما هستند، کسانی که بدون دلیل نقشی را نمیپذیرند و تاثیرگذاری و باورپذیری نقش برایشان مهم است. آنها که هر روز با ایدهای تازه میآیند و دغدغه نقش را دارند. به نظر من آقای اصلانی و خانم زارعی بازیگران ارزشمندی هستند که تمام تلاششان را به کار میگیرند تا رنجهای بشر را با تمام وجود به نمایش دربیاورند.
سال ۹۵ برای سینمای ما سال خوشایندی در گیشه بود و فیلمها فروشهای بسیار خوبی را تجربه کردند، به نظر شما این روند در سال ۹۶ هم ادامه پیدا خواهد کرد؟
انشاله، امیدوارم که این اتفاق ادامه دار باشد.
به نظر شما پرداخت به معضلات اجتماعی در قاب سینما تا چه اندازه میتواند در رفع آنها تاثیرگذار باشد؟
مطمئنا زمانی که طرح مسئله شود، کسانی هستند که به مسائل تربیتی و آموزشی توجه دارند به فکر درمان میافتند و سینما هم ابزاری برای تاثیرگذاری اجتماعی است.
شما کارگردانی هستید که در پرداخت مسائل اجتماعی عدالت جنسیتی را رعایت میکنید، این رویکرد معتدل از کجا میآید؟
به نظر من اگر یک جنس را ارجح کنیم، هیچ وقت نمیتوانیم به نتیجهای که میخواهیم برسیم و زمانی تعادل ایجاد میشود که هر دو جنس را یکسان ببینیم و هر دو را وادار به گفتگو کنیم و تنها در این صورت است که میتوانیم به اصلاح مشکلات بپردازیم، باورهای غلط با تعادل درست میشوند نه با شلوغ کاری و برتری جویی.
دلیل ساخت این تعداد از فیلم اجتماعی را در سینمای ما چه میدانید و به نظر شما تعدد آثار اجتماعی، این ژانر را به ورطه تکرار نمیکشاند؟
حتما نیاز پرداختن به این ژانر در میان فیلم سازان احساس میشود که ما سالانه شاهد این همه فیلم اجتماعی هستیم. البته ما در سینما به همه ژانرها نیاز داریم و نه فقط ژانر اجتماعی. از سوی دیگر امیدوارم سینماگران جوانی که دغدغههای اجتماعی دارند به دنبال پیدا کردن علتها بروند و نه تنها بیان معلول.
واکنش مردم را نسبت به آخرین اثرتان چطور پیش بینی میکند با توجه به اینکه «هیس دخترها فریاد نمیزنند» شما در جشنواره آن سال بهترین فیلم از دیدگاه مخاطبان لقب گرفت.
من فکر میکنم مردم «زیر سقف دودی» را دوست خواهند داشت چون دغدغه آنها و فیلمی از جنس آدمهای این روزهای جامعه است. به نظر من مردم بازتاب زندگی خود یا اطرافیانشان را در فیلم میبینند.
در پایان؟
به امید اینکه سینمای ما بتواند مردم را به سمت خود جذب کند و مسئولان باور کنند که دلایل بسیاری از مشکلات اجتماعی و نابهنجاریها را میتوانند در آثار سینمایی ببینند و به کمک فیلم سازان به سمت اصلاح آنها بروند.
بدون دیدگاه