سپیده آماده| «خسرو معصومی» کارگردانی سینما را از سال۶۵ و با فیلم ملاقات آغاز کرد و دوران سربی، دلباخته، پر پرواز، رسم عاشقکشی، جایی در دور دست، باد در علفزار میپیچد، خرس و تابو از دیگر آثار سینمایی او بودند. معصومی که با فیلمهایش همواره توانسته با اقبال جشنوارههای بین المللی روبرو شود، امسال با فیلم «کار کثیف» راهی سی و ششمین جشنواره فیلم فجر شده است. «کار کثیف» که نویسندگی و تهیهکنندگیاش هم بر عهده خود معصومی است با بازی پدرام شریفی، شاهرخ فروتینیان و رضا فیاضی داستان فرهاد را روایت میکند که تصمیم میگیرد برای مهاجرت به ترکیه سفر کند اما به دلیل گرفتاریهایی که برایش رخ میدهد نه تنها در زمینه مهاجرت، بلکه برای بازگشتش به ایران نیز درهالهای از ابهام قرار میگیرد. به بهانه حضور «کارکثیف» در بخش سودای سیمرغ سی و ششمین دوره از جشنواره فیلم فجر، گفتگویی با «خسرو معصومی» داشتهایم تا از ساخت اثر در کشوری دیگر بپرسیم.
از آخرین اثر شما فیلم تابو سه سال میگذرد، در این سالها اثری از شما بر پرده سینماها جای نگرفته است، فیلم تابو هم که در جریان اکران دچار مشکلاتی شد، این تاخیر سه ساله در ساخت فیلم جدید به چه دلیل بود و چه شد که به سراغ ساخت «کار کثیف» رفتید؟
زمانی که تابو در هنر و تجربه در حال اکران بود، من یک سال نیم مشغول تحقیق بر سر سوژه فیلم «کار کثیف» بودم و تحقیق این پروژه و نگارش آن هم به صورت همزمان اتفاق افتاد. نگارش فیلم «کار کثیف» در زمان یک سال و نیم به طول انجامید. در آن مدت من روی موارد بسیاری تحقیق کردم؛ اینکه چه اتفاقاتی باعث میشود که آدمها سر از «کار کثیف» در بیاورند. من گفتگوهای طولانی با افرادی که دچار این نوع بزه شده بودند، داشتم تا به ریشههای این معضل برسم و مجموعه این نقطه نظرات به نگارش فیلمنامه کار کثیف منتهی شد. پس از آن زمانی که پروانه کار را گرفتم (که پس از یک سری مشکلات صورت گرفت)، از آذر ماه سال گذشته پیش تولید این کار را آغاز کردم و تا پیش از جشنواره هم مراحل فنی ادامه داشت و این پروژه از طرح اولیه تا ساخت دو سال نیم به طول انجامید. دو ماه پیش تولید کار طول کشید، دو ماه و نیم فیلم برداری که ۴۵ روز آن در ایران و بقیهاش در ترکیه بود. سه ماه مونتاژ، سه ماه صداگذاری و رنگبندی و جلوههای ویژهاش هم که چهار ماه زمان برد.
چه شد که این سوژه را برای ساخت در نظر گرفتید؟
معضل بیکاری که در همه خانوادهها و از جمله خانواده من وجود دارد. خود من دو فرزند دارم؛ یک دختر و یک پسر که هر دو آنها به رغم داشتن مدرک مهندسی بیکار هستند، هنوز هم ازدواج نکرده اند و با من زندگی میکنند و من به عنوان یک پدر از دیدن چنین مواردی غمگین میشوم. خود من در سن ۲۶ سالگی تشکیل خانواده دادم با حقوق ماهانه ۲ هزار تومان، اما جوانان امروز جامعه چگونه میتوانند شغلی با درآمد مکفی پیدا کنند که با حقوق آن شغل بتوانند تشکیل خانواده بدهند و مستقل شوند. به فرض اینکه در جایی هم استخدام شوند، آیا با حقوق پایه وزارت کار که ۹۰۰ هزار تومان است، میتوانند در شهری مانند تهران خانه اجاره کنند؟ چنین حقوقهایی حتی کفاف اجاره یک اتاق را هم نمیدهد، چه رسد به تشکیل خانواده. این فاجعهای است در میان جوانان ما و من در خصوص این فاجعه فیلم ساختم. جوانان با این بیکاری فراگیر دیگر انگیزهای برای زندگی ندارند چون با آغاز هر روز، اتفاق جدیدی در زندگی شان رخ نمیدهد و به همین دلیل هست که افسردگی و ناامیدی در جامعه فراگیر میشود و آمار خودکشی و طلاق و مهاجرت در جامعه افزایش پیدا میکند و کار کثیف غیر مستقیم به این مشکل روز جوانان جامعه میپردازد.
چه شد به این کست بازیگری برای حضور در «کار کثیف» رسیدید؟
پدرام شریفی یک بازیگر حرفهای است که من نقش آفرینی موفق او را در فیلم متولد ۶۵ دیده بودم. به نظر من پدرام شریفی بازیگر بسیار توانایی است، بازیگری که آینده درخشانی دارد، در کنارش خانم الهام نامی هم دست کمی از پدرام ندارد، او هم تحصیلکرده دانشکده هنرهای زیبا است و بازیگری خوش چهره و توانمند. لوون هم که بازیگر با استعدادی است و آقای شاهرخ فروتنیان هم که هنر یشه مورد علاقه من است. خیام وقارکاشانی هم از بازیگرانی بود که من در فیلم تابو به توانایی او پی بودم و در فیلم کار کثیف هم از بازی او استفاده کردم.
ماجرای مهاجرت مسئلهای است که در طول یک دهه اخیر با شدت بسیار زیادی در میان جوانان ما دنبال میشود و این روزها، رویای سفر به آنور آبها و رسیدن به مدینه فاضله، رویایی است که فکر و خیال بسیاری از جوانان را به خود ماطوف کرده است. همین گرایش باعث شده است که هنر در حوزههای مختلف هم در سالهای اخیر پرداختهای متعددی به این سوژه داشته باشند، به نظر شما این حجم از گرایش به مهاجرت از کجا میآید؟ مسئلهای که یکی از دغدغههای اصلی فیلم شما هم هست؟
بخشی از این گرایش به دلیل نبود شرایط زندگی مناسب در کشور است، دلیل دیگر مشکلات مالی و نبود شغل است. این مجموعه دست به دست هم میدهد و به تمایل به مهاجرت میانجامد. ذات جوانان رویا پردازی است، جوان نمیتواند در خانه کنار پدر و مادرش زندگی کند و خواستار استقلال است، در این میان تصورش این است که اگر به آن طرف مرزها مهاجرت کند، اتفاقی در زندگیاش میافتد، بحث لاتاری در جامعه ما این روزها بیداد میکند و خیلی از اهالی سینما هم از طریق لاتاری تابعیت امریکا را گرفتهاند و افراد زمانی که لاتاریشان برنده میشود بدون مکث مهاجرت میکنند. به نظر من اگر شرایط جامعه ما از نظر کار و مسائل مالی به سامان بود جوانان کشور خودشان را ترک نمیکردند، چون به نظر من هیچ کجا وطن خود آدم نمیشود. خود من زمانی که به فستیوالهای بینالمللی میرفتم در مدت زمان کوتاه ده روزه جشنوارهها هم دلتنگ ایران میشدم و میخواستم هر چه زودتر جشنواره به پایان برسد و به ایران برگردم.
آقای معصومی نیمی از فیلم در ترکیه فیلم برداری شده است، میخواستم در مراحل تولید در کشوری غیر از ایران بپرسم؟
من با خانم دمرلی از اهالی ترکیه وارد گفتگو شدم، او مدیر تولید پروژههای تلویزیونی و سینمایی ترکیه بود. من به او گفتم که میخواهیم از مرز بازرگان کار را شروع کنیم و و بعد به ارزروم میرویم و چند روز در این شهر فیلم برداری داریم و به سمت آنکارا میرویم و چند روز در آنکارا فیلمبرداری داریم و پس از آن هم زمینی به سمت استانبول میرویم. سر قیمت به توافق رسیدیم و خانم دمرلی کارهای اجراییاش را او در ترکیه انجام داد، به این ترتیب فیلم نامه ما ترجمه شد و سازمان سینمای ترکیه خواندند و تایید کردند و اجازه تولید را به خانم مدیر تولید ترک دادند و ما به واسطه او کار تولید در ترکیه را پیش بردیم. ما در پروژه کار کثیف دو مدیر تولید داریم، مدیر تولید ایرانی آقای علی همت و مدیر تولید بخش ترکیه خانم الیف دمرلی. همه کارهای ما در ترکیه بر اساس برنامهریزی بود و با هیچ مشکلی در جریان تولید روبرو نشدیم و حتی فرودگاه آنکارا که دو عدد تانک هم مقابلش ایستاده بود یکی از لوکینشنهای فیلم ما بود.
برنامهریزیهای شما به گونهای بود که فیلم به جشنواره برسد، حضور در جشنواره فجر چقدر برایتان دارای اهمیت بود و به نظر شما حضور در جشنواره چه اندازه در دیده شدن آثار سینمایی ما تاثیرگذار است؟
زمانی که پایان تولید فیلم یک کارگردان هم زمان با جشنواره فیلم فجر باشد، اگر فیلم را به دبیرخانه فیلم فجر ارسال نکنیم میگویند فیلم در جشنواره انتخاب نشده است، اگر فیلم را به دبیرخانه ارسال کنیم و انتخاب نشود همان انگی که به فیلم تابو زدند به اثر میزنند و فیلم سوخته میشود. اگر شانس با کارگردانی یار باشد و فیلم وارد جشنواره شود، اگر به گونهای باشد که مخاطبان و منتقدان جشنواره با آن ارتباط برقرار کنند، در جریان اکران هم موفق خواهد شد. همین دیده شدن اثری در جشنواره فیلم فجر باعث میشود که در روزهای اکران توجههای بیشتری به سمتش جلب شود و مردم منتظر دیدنش باشند. در خصوص فیلم تابو، این فیلم در حالی در جشنواره فیلم فجر پذیرفته نشد که انتخاب اول جشنواره فیلم مونترال کانادا بود و حتی آقای مجیدی که در جشنواره مونترال کار را دیده بود به من گفت که چرا فیلم را به دبیرخانه فجر ارائه نکردی و من پاسخ دادم من فیلم را دادم اما هیئت انتخاب آن را نپذیرفت. منظور من این است که موفقیت در جشنواره میتوان عاملی برای اکران موفق یک فیلم باشد.
برای ارائه فیلم «کار کثیف» در جشنوارههای بین المللی اقداماتی داشتهاید؟
جشنواره فیلم فجر جشنواره درجه ب است و هر فیلمی که در جشنواره درجه ب شرکت کند، میتواند در جشنوارههای الف هم شرکت کند، اما اگر فیلم در جشنواره فجر بینالملل حضور پیدا کند در جریان حضور برای اولین بار در جشنواره الف دچار مشکلاتی میشود. صد در صد این کار را خواهیم کرد و من چشم بسته به شما میگویم که فیلم در جشنواره فیلم شانگهای انتخاب میشود، اما من نمیخواهم با آن جشنواره شروع کنم و میخواهم صحبتهایی با پخشهای بینالملل داشته باشم تا شروع کار «کار کثیف» در جشنواره معتبرتری باشد. تمام تلاش خودمان را میکنیم تا این اتفاق بیفتد.
نظر مخاطبان جشنواره را در خصوص اثرتان چطور پیش بینی میکنید؟
پیش بینی در خصوص اقبال مخاطبان برایم کار سختی است، حتی زمانی که «رسم عاشق کشی» را هم میساختم نمیدانستم فیلم با مخاطبان ارتباط برقرار میکند یا نه اما این اتفاق افتاد.
یکی از اتفاقات امسال، کاهش آثار حاضر در جشنواره فیلم فجر بوده است، نظرتان در خصوص این کاهش چیست؟
البته من این رویه را میپسندم و حتی اگر فیلم من هم در این میان این آثار نبود، چون هر جشنوارهای تعداد مشخص فیلم را میپذیرد، مثلا جشنواره فیلم شانگهای که بیشتر از ۱۴ فیلم را انتخاب نمیکنند و امکان ندارد که فیلمی هر چند خوب را علاوه بر آن چهارده فیلم بپذیرد و هر سال ۱۴ فیلم در بخش اصلی این جشنواره حضور دارد و در جشنواره فیلم کن چنین روالی اتفاق میافتد.
برنامه آتیتان در عرصه سینما چیست؟
مشغول نگارش فیلم نامه نامه اثر بعدیام هستیم.
در پایان؟
مطمئنم غیر از این ۲۲ فیلمی که در جشنواره حضور دارند، فیلمهای بسیار خوب دیگری از دوستان هم بودند که حقشان بود که در بخش مسابقه این دوره باشند و از این بابت متاسفم که آثار برخی از دوستان فیلمساز من در این دوره از جشنواره حضور ندارد.
بدون دیدگاه