محمد رجائی | هر چند از مدتی قبل، موضوع فیلترینگ تلگرام مطرح شده، ولی مسدودسازی ناگهانی آن باعث غافلگیری مسئولین و مردم شده است. این روزها تلگرام به یک معضل جدی برای دولت تبدیل شده است. یکی از نقاط قوت دولت روحانی شعارهایی بود که در خصوص امنیت فضای مجازی بارها شنیده بودیم. حتی رییس محترم جمهور سال گذشته در همایش سالروز رونمایی از حقوق شهروندی به صراحت بیان کرد وزیر ما همین‌جا به مردم قول می‌دهد دستش روی دکمه فیلترینگ نخواهد رفت. شاید همین سخنان و وعده‌های انجام نشده باشد که باعث بی اعتمادی مردم می‌شود. در انتخابات سال نود وشش یکی از عوامل پیروزی دولت دوازدهم فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی چون تلگرام و اینستاگرام بوده که اکنون این فرصت برای دولت تبدیل به آفت شده است. البته در جدیدترین اظهار نظر رییس دولت در خصوص فیلتر ناگهانی تلگرام به نحوی سعی شده که توپ به زمین دیگران افتاده شود و سلب مسئولیت از دولتی‌ها شود. صفحه رسمی «حسن روحانی» در اینستاگرام، با اشاره به فیلتر شدن تلگرام با دستور قضایی، متنی را منتشر کرد و نوشت: «سیاست دولت یازدهم و دوازدهم مبتنی بر ایجاد فضای امن مجازی بوده و نه امنیتی و تاکنون هیچ شبکه اجتماعی یا پیام‌رسان «توسط این دولت» مسدود نشده و نخواهد شد. فیلتر و مسدودسازی اخیر تلگرام نیز نه توسط دولت اجرا شده و نه مورد تأیید دولت است. برای مسدودسازی پیام‌رسان مذکور در تاریخ ۹۷.۲.۱۰ حکم قضایی صادر و به همه اپراتورهای موبایل و ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی ابلاغ کردند تا آنها رأساً اقدام به اختلال در ارتباط نمایند. (مشابه این اقدام نیز سال گذشته و در دوران انتخابات ریاست جمهوری، برای امکان تماس صوتی تلگرام انجام شده بود) عدم طی مراحل قانونی امور اجرایی که با استفاده از ابزار قهریه و قضائیه صورت بگیرد، در تعارض با شعار «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» و در نقطه مقابل دموکراسی قرار دارد. اگر در عالی‌ترین سطح نظام، تصمیمی برای محدود کردن یا مسدودسازی ارتباطات مردم گرفته شده است، باید صاحبان واقعی این کشور که مردم هستند در جریان امور قرار بگیرند.»
فارغ از باید و نبایدهای فیلترینگ تلگرام و شبکه‌های اجتماعی دیگر که نیاز به کارشناسی‌های گسترده امنیتی و اقتصادی و اجتماعی دارد و البته امنیت داخلی و ملی هر کشور ارجح به تمام خواسته‌های فردی و اجتماعی است و اگر امنیت کشور با هر وسیله مورد هجوم وتجاوز قرار گیرد قطعا باید اقدامات مناسب و موثری در جهت رفع خطر انجام پذیرد. اما با نگاهی عمیق‌تر به موضوع خاصه تلگرام در می‌یابیم که مسئولین و سازمان‌های دولتی مهم ترین مقصران بوجود آمدن شرایط کنونی در خصوص معضل تلگرام هستند. از سال ۲۰۱۳ که تلگرام به مرحله اجرایی رسید شاید هیچ مسئولی فکرش را نمی‌کرد در کمتر از سه سال بیش از ۴۰ درصد کاربران این اپلیکشن روسی ایرانی‌ها شوند و در عرض ۵ سال تعداد کاربران ایرانی در تلگرام به بیش از ۴۰ میلیون نفر برسد. آماری که برای«پاول دورف» مدیر جوان روسی تلگرام خیره کننده و باور نکردنی است. وقتی مدیران وزارت فرهنگ و ارشاد در چند سال اخیر هر روز رسانه‌ها را تشویق به حضور و فعالیت در فضای مجازی و ساختن اکانت در تلگرام می‌کردند یا در رسانه ملی شبانه روزی به طور محسوس و نامحسوس تبلیغ این اپلیکشن روسی می‌شد دیگر نباید پیکان اتهام را به سوی مردم گرفت. شاید اگر مسئولین به جای کش و قوس‌های سیاسی از چند ماه قبل شروع به آماده سازی فضا برای انتقال کاربران به پیام رسان‌های داخلی را می‌کردند و تاریخ مشخصی برای این اقدام تعیین می‌شد اکنون دیگر شاهد این همه نارضایتی و سردرگمی در بین مردم و چند صدایی بودن مسئولین نبودیم.
فیلتر کردن ناگهانی تلگرام باعث شد که اکثر کاربران بجای حضور در پیام رسان‌های داخلی مجبور به استفاده از فیلتر شکن‌های مختلف شوند و موضوعی را که یکی از دلایل اصلی فیلترینگ تلگرام دسترسی بیگانگان به اطلاعات مردم بوده را به چالش می‌کشد. چرا که با تجهیز موبایل‌های قریب به اتفاق مردم به انواع فیلتر شکن‌های خارجی، نه تنها دسترسی مدیران تلگرام به اطلاعات ایرانی‌ها باقی ماند، بلکه شرکت‌های و نهادهای اطلاعاتی خارجی که فیلتر شکن تولید می‌کنند نیز به تلگرام اضافه شدند تا بتوانند به واسطه فیلترشکن‌هایی که عرضه می‌کنند، دسترسی وسیع تری به اطلاعات ایرانی‌ها داشته باشند. از طرفی نبود زیرساخت‌های مناسب برای پیام رسان‌های داخلی و نقاط ضعف فراوان آنها در مقایسه با پیام رسان‌های خارجی دلیل دیگر پافشاری مردم از تلگرام با وجود تمام محدودیت‌ها است. البته نباید فراموش کنیم بسیاری از کاربران ایرانی در فضای تلگرام مشغول به فعالیت بوده‌اند و از طرفی دیتاهای بسیاری در تلگرامشان وجود دارد که با فیلتر کردن یک شبه تلگرام باعث سردرگمی‌شان شده است. اگر فرض بگیریم که نیمی از کاربران همچنان از تلگرام استفاده می‌کنند یعنی مسئولین ذی‌ربط با اقدام به فیلترینگ باعث شدند که یک شبه بیش از ۲۰ میلیون کاربر قانون‌گریز شوند و روی به فیلترشکن‌های مختلف بیاورند.
فیلترینگ تلگرام در بین اهالی فرهنگ و هنر نیز واکنش‌های بسیاری را به همراه داشته است و در چند سال اخیر اکثر تبادلات اخبار فرهنگی هنری و حتی انجام مصاحبه از طریق تلگرام صورت می‌گیرد. اکنون ضعف‌های پیام رسان‌های داخلی که نسخه کپی شده از تلگرام هستند در خصوص سرعت پایین و کندی در اجرا، کیفیت پایین نسخه ویندوز، نداشتن نسخه وب، نبود امکان تماس صوتی و تصویری، کندی سرعت در بارگذاری محتوا و مشکلات فراوان دیگر باعث نارضایتی اهالی رسانه و هنر شده است که امیدواریم با درایت مسئولین و پشتیبانی از پیام رسان‌ها داخلی این مشکلات تا حدودی برطرف شود و مردم نیز با رقبت و میل خود به سمت پیام رسان‌های داخلی بروند.
در آخر این نکته را نیز باید در نظر گرفت، فارغ از همه دعواها و نظرات موافق و مخالف، این سخن درستی است که هر حکومتی می‌خواهد بر جریان‌های کلان اطلاعاتی اشراف داشته باشد؛ اما چرا این سخن در ایران چندان خریداری ندارد و اکثر مردم، ترجیح می‌دهند در یک پیام رسان خارجی فعالیت داشته باشند و به پیام رسان‌های داخلی میلی ندارند؟
قطعا بررسی این پرسش، بسیار مهم تر از فیلترینگ یا عدم فیلتر تلگرام است. عدم اعتماد مردم به شبکه‌های داخلی، فقط بی اعتمادی فنی یا حتی امنیتی به یک اپلیکیشن و مدیرانش نیست بلکه نمودی از بحران اعتماد است که در جامعه وجود دارد و متاسفانه روز به روز هم تشدید می‌شود.
این بی اعتمادی همان بحران اصلی است که اگر به موقع جلویش گرفته نشود، ممکن است عواقب ناخوشایندی در پیش داشته باشد. شاید اگر تمام دولتمردان و مسئولین با توجه به حیطه وظایف و قدرت تصمیم گیری‌شان سخن می‌گفتند و وعده‌هایی نمی‌دانند که عملا از توان اجرایشان خارج باشد اکنون فضا به گونه دیگری بود و بدون فیلترینگ تلگرام مردم در پیام رسان‌های داخلی بسیار راحت و پرشمار فعالیت می‌کردند و دیگر نیازی نبود رسانه ملی یک شبه تغییر موضع دهد و وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مختلف دولتی دستور خروج از تلگرام را به زیر مجموعه‌هایشان اینگونه ابلاغ کنند و نتیجه‌اش هم هجوم مردم برای دانلود فیلتر شکن‌های مختلف شود و نه دانلود پیام رسان‌های داخلی!
با فرض اینکه از نظر عملیاتی، بشود تلگرام را به گونه‌ای فیلتر کرد که کلا از دسترس کاربران خارج شود، اما آیا بحران بی‌اعتمادی ترمیم خواهد شد؟! پاک کردن صورت مسئله هیچگاه راه حل درستی نیست و نخواهد بود!
بدون دیدگاه