محمد تقی‌زاده|پرونده‌هاوانا یازده سال قبل در سال ۱۳۸۴ ساخته شد و در فستیوال فجر همان سال نامزد دو رشته شد و جایزه جشن خانه سینما را نیز از آن خود کرد . فیلم در آکادمی اسکار به نمایش در آمد و در جشنواره‌های مونترال، بوستون، شیکاگو، آسیا پسفیک به نمایش در آمد و یکی از موفق ترین فیلم‌های ایرانی در نمایش بین المللی و مواجهه با مخاطب خارجی به حساب می‌آید. این فیلم یازده سال توقیف شد و سرانجام بطور ناگهانی و بدون هیچ گونه تبلیغات جانبی وارد نمایش خانگی شد تا بار دیگر پرونده این گونه فیلم‌های سینمای ایران که با وجود داشتن پروانه ساخت و نمایش به دلایل مختلف توقیف یا اکران نمی شوند، گشوده شود. به این بهانه با علیرضا رییسیان کارگردان کم کار ولی باتجربه سینمای ایران که سابقه تهیه کنندگی، فیلمنامه نویسی و ریاست کانون کارگردانان نیز در کارنامه‌اش وجود دارد، گفتگوی کوتاهی انجام دادیم که ماحصل آن به قرار زیر است:
دلیل توقیف فیلم به مدت یازده سال
ماجرای توقیف و عدم نمایش فیلم پرونده‌هاوانا خود به تنهایی یک فیلم سینمایی جذاب است و اگر امکان این بود که در همان زمان از پشت صحنه و روند تولید فیلم که به گفته رییسیان دوسال به طول انجامید و سفر به‌هاوانا انجام نشد و یک سال کار به تعویق افتاد، مستند پشت صحنه‌ای تولید کرد جذابیت دیدنش کمتر از تماشای نسخه سال ۸۳ این فیلم که به تازگی به نمایش خانگی آمده نیست.
ابتدا با وجود نامزدی فیلم در دورشته در فستیوال فجر، در شب اکران فیلم بین تهیه‌کننده و سرمایه‌گذار فیلم اختلاف بوجود آمد و همین باعث شد فیلمی که قرار بود توسط سپنتا فیلم (دفتر آقای جوزانی) پخش شود نمایشش منتفی شود تا اینکه این بار کارگردان فیلم علیرضا رییسیان به جای تهیه کننده‌اش و با گذشت زمان پیگیر نمایش فیلمش شود فیلمی که صاحب معنوی و نه مادی‌اش بود و دو سال از عمرش را برای ساخت آن سپری کرده بود. پیگیری‌های رییسیان به نتیجه رسید و وی توانست دوباره پروانه نمایش بگیرد ولی این بار مشکلاتی که خود علیرضا رییسیان هم از آن خبر ندارد باعث توقیف و نمایش دوباره‌اش شد .
این تمام ماجرا نبود چرا که در مرتبه سوم سرمایه گذار فیلم به فکر توزیع فیلم در نمایش خانگی افتاد و از قضا با حوزه هنری قرارداد بست تا با گرفتن پروانه نمایش خانگی، فیلم بدون اکران در سینماها وارد خانه‌ها شود!
شورای نمایش هم با این روند موافقت کرد و همه چیز به گونه‌ای پیش میرفت که گویی قرار است طلسم اکران ده دوازد ساله فیلم شکسته شود اما آنچه رییسیان عنوان میکند مخالفت مقامات بالارتبه ارشاد از توزیع «پرونده‌هاوانا» است تا باز هم این داستان در این زمان ختم به خیر نشود. فیلم «پرونده‌هاوانا» درباره یک پروفسور بیوتکنولوژی است که پی به قاچاق دارو و واردات خون‌های آلوده در داخل کشور می‌برد و برای مبارزه با این باند مخوف یک تنه دست بکار میشود که البته تاوان سنگینی هم می‌دهد و حتی زندگی خانوادگی‌اش نیز دچار اختلال میشود . از همین چند خط می‌شد فهمید که گره اصلی مخالفت‌ها گروهی خارج از این فضای فرهنگی باشد که فیلم را با نگاه هنری و فرهنگی که قصد افشای گروه‌های نابکار و هشدار برای امنیت ملی جامعه دارد، به واقه تماشا نکرده اند. صحبتهای رییسیان در ادامه نیز حاکی از همین مطلب بود و پس از آخرین باری که خودش شخصا پیگیر ماجرای توقیف و عدم نمایش فیلم شده بود دلیلش را نارضایتی نیروهایی خارج از وزارتخانه و فشار آنها به ارشاد عنوان میکند.
درنهایت فیلم پروانه نمایش برای سینما و ویدئو را گرفت و روانه نمایش خانگی شد.
مشکل نمایش فیلم‌هایی که پروانه ساخت و نمایش دارند و حتی در فستیوال فجر هم اکران شدند تنها به «پرونده‌هاوانا» بر نمیگردد و فیلم «زادبوم» ابوالحسن داوودی و «خانه پدری»کیانوش عیاری نیز سرنوشتی چنین دارد که تقریبا کسی نیز جوابگوی این توقیف‌ها به صورت شفاف و صریح نیست . رییسیان درباره فیلمش اتقاقا مدیرکل نظارت ارشاد را بعنوان نهادی که مسئولیت را گردن گرفته معرفی میکند ولی همین نهاد نیز بطور شفاف دلیل و منبع اعتراضات و فشارها را هیچگاه عنوان نکرده است و سرنوشت نهایی فیلم و رفع مشکل آن را ناشی از مذاکرات بیشتر و رفع نگرانی‌ها عنوان میکند.
نسخه نهایی فیلم و بحث ممیزی آن
رییسیان شایعاتی که در خصوص حذف یا سانسو ر فیلم مطرح بوده است را رد میکند و نسخه نهایی فیلم را همین نسخه ۹۵ دقیقه‌ای میداند که در شبکه نمایش خانگی توزیع شده است .
انتخاب بازیگران و شخصیت پردازی در فیلمنامه
انتخاب بازیگران فیلم پرونده‌هاوانا به دلیل طولانی شدن پروژه و وقفه یکساله‌ای که در آن اتفاق افتاد با مشکلات و تغییراتی مواجه شده بود ضمن اینکه به عقیده علیرضا رییسیان کارگردان فیلم انتخاب بازیگر در سینمای ایران خیلی کار آسانی نیست و به نوعی در انتخابها دستت باز نیست زیرا خیلی گزینه‌های زیادی برای انتخاب نداری! این مشکل کستینگ یکی از معضلات روز سینمای ایران است وبسیار از کارگردان‌های کشور نیز برای ساخت فیلم‌هایشان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند برخلاف سینمای جهان که برای ایفای نقش چه زن و چه مرد در هر سن و سال حداقل یک دو جین بازیگر متناسب با آن نقش وجود دارد.
درباره تغییراتی که در طول پروژه انجام شد نیز رییسیان میگوید : از ابتدا قرار بود خانم هدیه تهرانی و نیکی کریمی زوج بازیگران زن فیلم ما باشند و خانم ماه چهره خلیلی که به تازگی به ایران آمده بود و تنها یک فیلم در کارنامه‌اش وجود داشت بعدا به تیم بازیگری ما به جای خانم تهرانی اضافه شدند. و همچنین رضا کیانیان را گزینه اول خود برای نقش اول مرد در نظر گرفته بود که صحبتهای جدی هم با ایشان شد ولی بعدها امین تارخ بود که به عنوان بازیگر پروفسور بیوتکنولوژی در فیلم «پرونده‌هاوانا» نقش آفرینی چشم گیری داشت.
فیلمنامه معمایی فرهاد توحیدی
سیاق و سبک علیرضا رییسیان به گفته خودش این است که همیشه در کنار نویسنده‌اش کار فیلمنامه را پیش می‌برد در این فیلم نیز به گفته خودش از ابتدا با فرهاد توحیدی نقش مشاور فیلمنامه را برعهده داشته و به گفته خودش تغییرات نسبتا زیادی نیز فیلم در اجرا نسبت به زمان نگارشش چه در شخصیت‌ها و چه در داستان کرده است.
رییسیان درباره فیلمنامه «پرونده‌هاوانا» که قرار بود در دو قسمت ایران و‌هاوانا فیلمبرداری شود و پس از یکسال وقفه و رایزنی بخش خارج ایرانش کلا عملی نشد میگوید : فیلمنامه پرونده‌هاوانا یکی از بهترین کارهای فرهاد توحیدی در کارنامه‌اش محسوب میشود و پس از طولانی شدن پروسه فیلم و سفر به‌هاوانا و عدم حضور بازیگر اصلی و مشغولیت فرهاد توحیدی مجبور شدم خودم شخصا فیلمنامه فیلم را در بخش‌های جدید ایران بازنویسی کنم این فیلم با توجه به فستیوال‌هایی که در آن شرکت کرده است از برترین آثار سینمای ایران در نمایش خارج کشور و جذب مخاطب خارجی است.
رییسیان در ارتباط با مستند بودن بخش‌های مرتبط با قاچاق دارو و خون نیز اضافه کرد: بخش‌های مربوط به این قسمت کاملا واقعی و برمبنای مشاوره وتحقیق اقای توحیدی با افراد آگاه به این مسایل انجام شده است ولی کل داستان‌های مربوط به داستان جریان اصلی فیلم نمایشی و فانکشین است و واقعی نیست.
علاقه مندی به تم خیانت در فیلم‌ها
از اقای رییسیان درباره تکرار تم خیانت در سه فیلم آخر ایشان «چهل سالگی»، «پرونده‌هاوانا» و «دوران عاشقی» پرسیدیم که این علاقه مندی ریشه در سینما دارد یا از اجتماعی پیرامون فیلمساز شکل میگیرد که رییسیان پاسخ داد:
در همه فیلم‌های من طرح مفهوم عشق و خلا‌های عاطفی وجود دارد و این از تریلر‌ها و مشخصا فیلم نوآرهای امریکایی ریشه گرفته است که قهرمان پس از طی مشقت‌ها و بحران‌های مختلف دچار تحول میشود و در فیلم «چهل سالگی» که اصلا نویسنده فیلم من نبودم و فیلم بر اساس یک کتاب ساخته شده و حق تالیف آن نیز خریداری شده بود همین عشق و خلا‌های عاطفی وجود داشت .
کار اجرایی و مدیریتی یا فیلمسازی
با توجه به سبقه علیرضا رییسیان در سمت ریاست کانون کارگردانان سینما از علاقه مندی وی به کار فیلمسازی یا اجرایی و صنفی پرسیدیم که وی ضمن اشاره به اینکه هشت سال است فعالیت صنفی نمی کند صریحا اعلام کردند که دیگر به کار صنفی بازنخواهند گشت و حرفه و تخصص خود که کارگردانی و تهیه کنندگی است را ادامه خواهند داد.
بدون دیدگاه