حسین سینجلی|شرایط سخت تولید تئاتر متاسفانه باعث شده اجرای نمایشهایی که پرسوناژهای آن بیش از ده، دوازده نفر باشد در طول سال به تعداد انگشتان دو دست هم نرسد؛ هر چند که کارگردانهای تئاتر هم آنچنان علاقهای به اجرای چنین آثاری ندارند. با این حال هستند معدود افرادی که با تمام سختیها و مصائب موجود، به سراغ اجرای چنین متنهایی میروند.
اصغر خلیلی نویسنده و کارگردان شناخته شده تئاتر کشورمان که مدتی است نمایش پُر حاشیه و جنجالی «راپورتهای شبانهی دکتر مصدق» را در تالار وحدت روی صحنه برده، بیشک یکی از این کارگردانها است. کارگردانی که پیش از این، نمایش «الیور توئیست» را با گروهی شصت نفره روی صحنه برد و حالا با گروهی صدوسه نفره به سراغ دکتر محمد مصدق، نخست وزیر محبوب و مردمی کشورمان رفته است. کاری که برای هر کارگردانی به مانند راه رفتن بر لبه پرتگاه است.
نگارش نمایشنامه «راپورتهای شبانهی دکتر مصدق» برای خلیلی که پیش از این آثاری همچون؛ «نظمیه زنان»، «یادداشتی برای سهراب»، «اترار نامه» «دایره»، «موهای بلوند»، «آوازهای ماندالا»، «دایره گچی قفقازی، «تراژدی جنگ»، «خرمشهر۱۱»، «الیور توئیست» و… را روی صحنه برده، نزدیک به دو سال به طول انجامیده و در این مدت او تحقیقات و مطالعات بسیاری روی زندگی دکتر مصدق انجام داده است. «راپورتهای شبانهی دکتر مصدق» اثری است که صرفا نمیتوان آن را روایت زندگینامه دکتر مصدق دانست، بلکه این متن روایتی است از ملی شدن صنعت نفت، عوامل کودتای ۲۸ مرداد و مرگ مصدق از نگاه رسانهها و افکار عمومی.
در این اثر نمایشی که کاری از گروه تئاتر «تجربه نو» است و هر روز ساعت ۱۸ در تالار وحدت روی صحنه میرود، بازیگران مطحی همچون؛ فرهاد آئیش (در نقش دکتر مصدق)، رؤیا میرعلمی (خدیجه دختر مصدق)، ایرج راد (روزولت)، علیرضا زمانینسب (رشیدیان)، علیرضا آرا (سرلشگر زاهدی)، علی نیکزاد (رئیس مجلس)، رضا بهبودی (نماینده موافق)، خسرو امیری (نماینده فدوی)، امین زارع (نماینده مجلس ممتنع)، علیمحمد رادمنش (نماینده مخالف)، نرگس محمدی (خانوم رئیس)، خسرو احمدی (گنده لات) به همراه تعداد دیگری از بازیگران تئاتر، ایفای نقش میکنند.
حاشیهها برایم مهم نیست کار را تا آخر اجرا میکنم
اصغر خلیلی کارگردان نمایش «راپورتهای شبانه دکتر مصدق» که این روزها در تالار وحدت در حال اجرا است، درباره اینکه آیا برنامهای خاصی برای تولید آثار بزرگ با تعداد کارکترهای زیاد (بیگ پروداکشن) دارد یا نه، میگوید: راستش برنامهی بلند مدت خاصی برای اجرای اینگونه تولیدها ندارم و دنبال این نیستم که حتما کارهای بزرگ با تعداد زیاد کاراکتر اجرا کنم. اجرای «الیور توئیست» و «راپورتهای شبانه دکتر مصدق» شاید اتفاقی پشت سر هم اجرا شدند. هرچند کار بعدیام هم ۲۵ کاراکتر اصلی دارد. اما نکتهای که باید در مورد این شکا از کار بگویم این است که واقعیت این است که در این شکل کار بستر خوبی برای افرادی که تئاتر خواندهاند و یا در حال خواندن تئاتر هستند، فراهم میشود. و خوشبختانه الان هم در این نمایش با یکسری از بچههای تئاتری آشنا شدم که بسیار علاقهمند و پرانرژی هستند و بعید میدانم که این گروه را رها کنم.
اصغر خلیلی در پاسخ به اینکه آیا در مجموع از اجرای این اثر تا امروز راضی هست یا نه، با بیان اینکه متاسفانه دایره اتهامات ناروا به این نمایش بسیار زیاد بوده، میگوید: واقعیتی را باید اعتراف کنم و آن این است که این نمایش به جز اینکه از نظر اجرای یک اثر نمایشی برای خودم تجربه و دستاوردهای خیلی خوبی داشت، از نظر پرداختن به یک موضوع چالشی نیز برایم یکسری درسهای خیلی جالب داشت که مطمئنا در کارهای آیندهام از این درسها استفاده میکنم.
او ادامه داد: ما زمانیکه این نمایش را میخواستیم تولید کنیم آقای راد حرف جالبی زدند و گفتند که منتقدان دو دسته هستند؛ یا منفی یا مثبت و حد وسط و میانهرو ندارند. واقعا هم همینطور است یک طیف موافق صددرصد این نمایش هستند و یکسری مخالف صددرصد. و این برای خودم من که از اول چنین تصوری داشتم باعث خرسندی است. البته برخی از نگاهها را که منتقدان مطرح کردند را قبول ندارم چون که این نمایش ما اصلا نمایش قصهپرداز نیست و یک نمایش مستند است. به هر روی خوب، بد، اشتباه یا درست به نظر من عینکی که منتقدان با آن این نمایش را نگاه کردند اشتباه است چون من اصلا این نمایش را بر اساس اصول نمایش مستند تنظیم کردم نه نمایشی که دارای درام و قصه باشد.
کارگردان نمایش «الیور توئیست» و «خرمشهر۱۱» افزود: درباره مستندات این کار من خیلی تلاش کردم که مستندات حقیقی را به کار ببرم. در واقع طیفهای مختلفی این نمایش را تاکنون دیدهاند. روزهای اول خانوادهی مستقیم و غیرمستقیم و دوستان دکتر مصدق که در آن زمان بودند کار را دیدند و همهی اتفاقات و حوادثی که در این نمایش مطرح میشود را تایید کردند. در واقع طیفی که این نمایش را قبول ندارند و در بعضی از خبرگزاریها هم این نمایش را به اشکال مختلف زدند، نقدشان بر این است که چرا من در این نمایش به شخصیت آیتالله کاشانی نپرداختم. اما اینکه چرا از این شخصیت استفاده نکردم چیزی است که باید تماشاگر بیاید و کار ببیند تا متوجه علت آن بشود. در واقع تعمدی برای استفاده نکردن از این شخصیت بوده و برای آن دلیل دارم.
خلیلی با اشاره به انتقادهایی که از این اثر مطرح میشود، اضافه کرد: عدهای این کار را تحریف تاریخ میدانند و عدهای دیگر اتهام سفارشیبودن را مطرح میکنند. در حالیکه در مرحله تنظیم نمایشنامه و پژوهش آن، هیچکس روحش از این موضوع خبردار نبود تا زمانیکه نگارش متن به پایان رسید. این نمایش با پیگیری شخصی من و تهیهکننده روی صحنه رفته است واگر این کار سفارشی بود برای اینکه نام دکتر مصدق در اسم نمایشنامه باشد، نزدیک ۲۰ روز در شورای نظارت و ارزشیابی بررسی نمیشد.
این کارگردان تئاتر درباره روند استقبال تماشاگران از این نمایش و علت اُفت تماشاگر در هفته گذشته با بیان اینکه تبلیغات در تئاتر ما کماکان به صورت سینه به سینه است و هنوز تبلیغات حرفهای و سازمان یافتهای نداریم، توضیح داد: راستش بعد از شروع خوبی که داشتیم ناگهان برای یک مرتبه افت تماشاگر ما آنقدر پایین امد که برای خود ما سوال برانگیز شد. چون در آن هفته به شدت و به طور وسیع بار منفی درباره نمایش پخش شد و من واقعا نمیدانم که این جریان از کجا شارژ و سازماندهی میشد. اما خوشبختانه الان مجددا وضعیت استقبال تماشاگران از کار به حالت اولیه برگشته است.
کارگردان نمایش «راپورتهای شبانه دکتر مصدق» درباره شایعاتی مبنی بر تهدید عوامل اجرای این اثر و همچنین آسیب زدن به خودروی عوامل نمایش، نیز عنوان کرد: راستش سه شب پیش بعد از اجرا متوجه شدیم که به خودروی تهیهکننده نمایش آسیب وارد شده و شورای نظارت بر نمایش هم برای بررسی این موضوع وارد عمل شده است. به هر روی اصلا برایم مهم نیست که این مباحث و حاشیهها به چه سمتی میروند ما تصمیم گرفتیم نمایشی به نام مصدق کار کنیم و تا آخر هم کار را اجرا خواهیم کرد.
خلیلی همچنین درباره ساختار نمایشنامه و نوع نگاهی که او در این اثر به زندگی و فعالیتهای دکتر مصدق داشته نیز اظهار داشت: ساختاری که در پیرنگ نمایشنامه وجود دارد همان زندگینامه دکتر مصدق از بعد از ملی شدن صنعت نفت تا مرگ وی را دربرمیگیرد اما زاویه دید من به زندگی مصدق به شکل نمایش صرف بیوگرافی وی نیست بلکه بیشتر عوامل رخ دادن کودتای ۲۸ مرداد و مرگ مصدق را از زاویه دید رسانه ها و افکار عمومی مورد بررسی قرار دادم. در واقع برای رساندن این مفهوم همه روزنامهها، رسانهها و رادیو و تلویزیون آن زمان را مورد توجه قرار دادم و نکته دیگر اینکه طراحهای این اتفاق رسانهای نیز مورد توجه قرار گرفتهاند.
خلیلی همچنین در پاسخ یه این سوال که بعد از این اجرا آیا پروژهی جدیدی را شروع خواهد کرد یا نه، گفت: در برنامهریزی آیندهام میخواهم روی زندگی دو کاراکتر سیاسی کار کنم ولی نیاز به تحقیقات زیادی دارد فقط در همین حد میتوانم بگویم که یکی از آنها درباره زنی است در حرمسرای ناصرالدین شاه که فرد بسیار سیاستمداری بوده و خیلی دوست دارم که روی داستان آن کار کنم.
او همچنین در پاسخ به این سوال که اجرای نمایش «الیور توئیست» که قرار بود در فستیوال تئاتر توکیو روی صحنه برود به کجا رسید، نیز عنوان کرد: با اینکه «الیور توئیست» برای اجرا در چهاردهمین دوره فستیوال تئاتر توکیو دعوت شده بود و ما هم دنبال کارهای اداری آن رفتیم اما واقعیت این است که بار مالی آن اجرا خیلی سنگین بود و بردن ۵۷ نفر به توکیو بدون هیچ حمایتی واقعا مقدور نبود. به همین خاطر نهایتا به توافق جمعی نرسیدیم که با این هزینه بالا به توکیو برویم.
بزرگ مردی که دشمنانش هم به او احترام میگذارند
فرهاد آئیش بازیگر و کارگردان نام آشنا و مطرح تئاتر، سینما و تلویزیون که در این نمایش ایفاگر نقش دکتر مصدق است، حضورش در این پروژه را یکی از انتخابهای سخت در دوران بازیگریاش عنوان میکند و امروز که اجرای این نمایش از نیمه گذشته در مجموع از حاصل کارش راضی است. آئیش وجود چالشهای مختلف در نقش را لذتبخش میداند و درباره نقش خود میگوید: من نگران این بودم که آیا با شخصیت مصدق میخواهد مثبت برخورد شود یا منفی. اما وقتی دیدم که مثبت است، قبول کردم وگرنه هرگز قبول نمیکردم زیرا مصدق شخصیتی است که ممکن است اشتباهات زیادی کرده باشد اما قدیمیها و وطنپرستها دوستش دارند.
بازیگر نقش دکتر مصدق که سال گذشته در نمایش «سقراط» نیز ایفاگر نقش این شخصیت تاریخی بوده، در پاسخ به این سوال که آیا قصد دارد که بازی در شخصیتهای تاریخی را به صورت جدی در ادامه فعالیتهایش پی بگیرد، ضمن ابراز رضایت از بازی در این دو نقش تاریخی، میگوید: لزوما نمیخواهم از این به بعد بازی در نقش شخصیتهای تاریخی را به صورت خاص دنبال کنم و این امر بستگی به کاراکتر پیشنهادی دارد. مثلا چالشی که شاید یک کاراکتر منفی داشته باشد ممکن است باعث شود که من از نظر روانی ضربه بخورم. ولی چالش با نقش و کاراکتر آدمهای خوب و آدمهایی که میتوانند باعث رشد من بشوند، برای روان من هم خوب است.
آئیش با بیان اینکه خوشبختانه بازی من در نقش مصدق به دل بیشتر کسانیکه نمایش را دیدهاند نشسته است، ادامه میدهد: راستش من پیش از این از بازی کردن در نقشهای تاریخی بسیار میترسیدم زیرا هنگام بازی در نقشهای تاریخی دیگر بازیگر نمیتواند بر اساس احساس خودش حرکت کند و باید چیزی را ارائه دهد که بتواند از مستند بودن دفاع کند. به همین خاطر من تقریبا روزی ۵، ۶ ساعت فقط فیلمها، عکسها و نوارهای دکتر مصدق را میشنیدم و نگاه میکردم و به تایید اکثر کسانیکه کار را دیدهاند از نظر تیپ و حرکت توانستم به شخصیت اصلی مصدق خیلی نزدیک بشوم.
او با اشاره به وجود اطلاعات فراوان و بعضا متصادی که درباره شخصیت دکتر مصدق وجود دارد، میافزاید: این مسئله و وجود این حجم از اطلاعات و آگاهی که هر مخاطبی هم میتواند به آن دسترسی داشته باشد، کار من به عنوان بازیگر را بسیار سختتر میکند اما به هر روی من به عنوان یک بازیگر تمام تلاش خودم را کردم تا جاییکه در توانم است درصد کمی از شخصیت بزرگ این مرد را روی صحنه نشان بدهم.
بازیگر نقش دکتر مصدق در پایان و خطاب به نسلی که شاید به درستی با شخصیت دکتر مصدق آشنا نیستند، میگوید: من از تمام کسانیکه مصدق را نمیشناسند، به از ویژه نسل جوان میخواهم که از پدران و مادران خود بپرسند که مصدق چه کسی بوده. مطمئنا عکسالعمل آنها شما را برای دیدن این کار تهییج خواهد کرد. زیرا مصدق با تمام اشتباهاتی که احتمالا داشته یک شخصیت بزرگ تاریخی بوده و چه آنهاییکه نگاه مثبتی به او دارند و چه مخالفانش و حتی دشمنانش هم برای او احترام قائلاند.
بدون دیدگاه