زندیه پلی میان شکوه صفوی و رنگین‌کمان قاجار است

به گزارش روزنامه هنرمند دادیار کارشناس ارشد مدیریت استراتژیک، نویسنده و فعال رسانه‌ای است و سال‌ها تجربه مدیریتی و تخصصی در حوزه میراث فرهنگی و موزه‌ها دارد. او پیش‌تر در مجموعه فرهنگی‌ـ‌تاریخی سعدآباد، بزرگ‌ترین سایت موزه‌داری کشور، به‌عنوان مدیر منابع انسانی، مدیر روابط عمومی و امور بین‌الملل و مدیر کیفیت فعالیت کرده است. دادیار برای نخستین بار در کشور، موفق به دریافت گواهی‌نامه مدیریت کیفیت ایزو 9001 در حوزه موزه‌داری و گردشگری و همچنین جایزه تعالی گردشگری برای مجموعه سعدآباد شده است. وی همچنین مدتی به‌عنوان عضو شورای نظام پیشنهادات وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نقش‌آفرینی کرده است.

چاپ کتاب «نگارینه هنر» به قلم و پژوهش او و نادیا وکیل زاده بهانه ای شد تا گفتگویی با بهاره دادیار داشته باشیم

*خانم دادیار، در ابتدا برایمان بگویید «نگارینه هنر» دقیقا چه کتابی است و چه موضوعی را دنبال می‌کند؟

-«نگارینه هنر» حاصل چندین سال پژوهش و دل‌مشغولی من و همکارم نادیا وکیل‌زاده است. در این کتاب تلاش کرده‌ایم سه شاخه مهم از هنرهای سنتی ایران، یعنی هنر لاکی، نقاشی گل و مرغ و خوشنویسی را در بستر تاریخی‌شان بررسی کنیم. تمرکز اصلی ما بر دوره صفویه تا قاجار است، با تأکید ویژه بر دوره زندیه. این دوره، به باور ما، نقطه عطفی است که در آن پیوند میان هنرهای تزئینی و فرهنگ اجتماعی-سیاسی ایران شکوفا شد.

*چرا انتخاب شما بر روی دوره زندیه قرار گرفت؟ این دوره نسبت به صفویه یا قاجار چه ویژگی خاصی دارد؟

-اگر بخواهم ساده بگویم، زندیه دوره‌ای است که معمولا در سایه صفویه و قاجار قرار گرفته. همه از شکوه معماری صفوی در اصفهان شنیده‌اند، یا از هنرهای پرزرق و برق دوره قاجار. اما زندیه با وجود کوتاهی حکومت، نقشی بنیادین در پیوند دادن این دو دوره ایفا کرد. آثار لاکی و نقاشی‌های گل و مرغ این زمان، ظرافت و لطافتی خاص دارند. آن‌ها پلی میان عظمت صفوی و رنگین‌کمان قاجاری‌اند. انتخاب ما نوعی بازگرداندن توجه به یک مقطع کمتر دیده‌شده اما بسیار تأثیرگذار بود.

*به هنر لاکی اشاره کردید. خیلی‌ها شاید فقط نام آن را شنیده باشند. کمی برایمان توضیح دهید این هنر چیست و چرا اهمیت دارد؟

-هنر لاکی یا همان نقاشی روی جعبه‌ها، قلمدان‌ها و اشیای تزئینی، هنری کاملاً ایرانی است. هنرمندان با لایه‌های متعدد لاک طبیعی، سطحی شفاف و براق خلق می‌کردند و روی آن نقوشی ظریف از گل و مرغ، صحنه‌های ادبی یا حتی داستان‌های شاهنامه را می‌نشاندند. این آثار نه تنها کارکرد زیبایی‌شناسانه داشتند، بلکه نشان‌دهنده جایگاه فرهنگی و اقتصادی صاحب آن‌ها نیز بودند. در واقع هر قلمدان یا جعبه لاکی، هم یک شیء کاربردی بود و هم یک «اثر هنری کوچک» که داستانی از زمانه خود را روایت می‌کرد.

*در کتاب شما پیوندی میان هنر و زندگی اجتماعی دیده می‌شود. کمی درباره این نگاه برایمان بگویید؟

-هنر در ایران هیچ‌وقت جدا از زندگی مردم نبوده. اگر خوشنویسی را ببینید، در قرآن‌ها، در مکاتبات رسمی و حتی در دیوان‌های شخصی حضور دارد. گل و مرغ‌ها نه تنها تزئین اشیاء بلکه نشانه‌ای از نگاه شاعرانه ایرانیان به طبیعت بوده‌اند. هنر لاکی نیز بخشی از زندگی روزمره درباریان و اهل فرهنگ بود. ما در کتاب تلاش کردیم نشان دهیم که این هنرها فقط برای موزه‌ها یا تالارهای سلطنتی خلق نشده‌اند، بلکه در زندگی واقعی جریان داشتند. همین پیوند است که به نظرم آن‌ها را زنده نگه داشته است.

*روند نگارش کتاب چطور بود؟ آیا با چالش‌هایی هم مواجه شدید؟

-قطعاً. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها دسترسی به منابع بود. درباره صفویه و قاجار آثار پژوهشی فراوان داریم، اما درباره زندیه منابع محدودتر است. ما ناچار بودیم علاوه بر منابع مکتوب، به سراغ نسخه‌های خطی، مجموعه‌های شخصی و حتی گفت‌وگو با مجموعه‌داران برویم. دیدن یک قلمدان در ویترین یک خانه قدیمی یا ورق زدن یک مرقع خطی که سال‌ها در صندوقی مانده، تجربه‌ای بود که به کار ما جان داد. همین سختی‌ها در عین حال، شیرینی پژوهش را هم بیشتر کرد.

*اگر بخواهید به نسل امروز هنرمندان و پژوهشگران پیامی بدهید، چه می‌گویید؟

-به نظرم مهم‌ترین چیز این است که میراث هنری خود را صرفاً به عنوان گذشته نبینیم. این آثار فقط برای قاب کردن در موزه نیستند. آن‌ها می‌توانند الهام‌بخش طراحی‌های امروزی، گرافیک دیجیتال یا حتی صنایع دستی معاصر باشند. هنر لاکی می‌تواند در قالب‌های جدیدی زنده شود، خوشنویسی می‌تواند وارد طراحی مد شود، و گل و مرغ‌ها همچنان در نقاشی یا حتی واقعیت افزوده معنا داشته باشند. اگر هنر گذشته را با زبان امروز روایت کنیم، هم جوانان جذب می‌شوند و هم میراث ما ادامه پیدا می‌کند.

*در پایان، آرزوی شما برای «نگارینه هنر» چیست؟

-با توجه به اینکه من و همکارم خانم نادیا وکیل زاده که زحمت زیادی در بخش پژوهش این کتاب کشیده اند دغدغه های مشترکی داشتیم؛ امیدوارم این کتاب دریچه‌ای باشد برای دوباره دیدن و دوباره خواندن هنر ایرانی. نه فقط برای پژوهشگران، بلکه برای هر کسی که دوست دارد بداند پیشینیان ما چگونه زیبایی را در ساده‌ترین اشیاء زندگی‌شان جاری می‌کردند. اگر خواننده بعد از ورق زدن کتاب به یک قلمدان قدیمی با نگاه دیگری بنگرد، یا زیبایی یک سطر نستعلیق را عمیق‌تر حس کند، من احساس می‌کنم به هدفمان رسیده‌ایم.