امین کردبچه‌چنگی| کمتر کسی است که صداهای خاطره انگیز «پدر اوشین» در مجموعۀ تلویزیونی «سال‌های دور از خانه» و یا «جان کوچولو» در کارتون «رابین هود» را به خاطر نداشته باشد. صدای مردی که در کارنامۀ هنری خود، علاوه بر دوبلاژ، گویندگی در رادیو، خوانندگی موسیقی و حضور در صحنۀ تئاتر را به ثبت رسانده است. این یکشنبه، صفحۀ رادیو و تلویزیون روزنامۀ «هنرمند» میزبان گفتگو با «شهروز ملک‌آرائی» است که فعالیت‌های هنری او برای علاقه مندان به هنر دوبله دور از ذهن نیست. این هنرمند پیشکسوت متولد ۲۰ آذر ماه ۱۳۲۰ است و فعالیت حرفه‌ای خود را از میانۀ دهۀ، ۳۰ آغاز کرده است. آن چه پیشکش حضور می‌شود، بخشی کوتاه از صحبت‌های شیرین «شهروز ملک‌آرائی» در گفتگو با هنرمند است.
شهروز ملک‌آرائی، بازیگر پیشکسوت تئاتر و گویندۀ رادیو و دوبلاژ در گفتگو با هنرمند با اشاره به این امر که در سال ۱۳۳۳ در کلاس‌های آواز استاد اسماعیل مهرتاش حضور داشته است، گفت: این استاد از اساتید بزرگ و مدرسان آواز‌ایرانی است که اساتیدی چون مرضیه، عبدالوهاب شهیدی، شهین، محمدرضا شجریان، محمد منتشری و جمال وفائی آواز را در محضر او فرا گرفته‌اند. وی در ادامه، با اشاره به این امر که استاد حاج حالتی در اثنای کلاس‌های موسیقی به اوتوصیه کرده است که علاوه بر حضور در کلاس‌های آواز در کلاس‌های اموزش تئاتر نیز حضور پیدا کند، افزود: از همان زمان به تئاتر ورود پیدا کردم و در ابتدای راهبا تئاتر موزیکال شروع به کار کردم و کار به جائی رسید که حضورم در تئاتر بیشتر از آواز بود و به همین دلیل کلاس آواز را در سال ۱۳۳۵ رها کردم به صورت متمرکز به تئاتر پرداخته و در نمایشنامه‌های مختلف به‌ایفای نقش پرداخته‌ام.
اولین بار در دوبله به جای خودم حرف زدم
این بازیگر پیشکسوت تئاتر با اشاره به این امر که حضور حرفه‌ای‌اش در تئاتر با حضور در کلاس‌های آموزش اساتید بزرگ این حرفه عجین بوده است و پس از آن به بازیگری در مقابل دوربین نیز پرداخته است، ادامه داد: در سال ۱۳۳۷ بعد از بازی در یکی از فیلم‌های سینمائی، به پیشنهاد استاد سیروس شهلازاده به جای نقشی که خودم آن را بازی کرده بودم، حرف زدم و از آن پس، به صورت متمرکز در دوبله حضور داشتم و بعد از ورود به دهۀ پنجاه تئاتر را رها کردم. ملک‌آرائی، که در نقش‌های مختلفی هم چون «جان کوچولو» در کارتون خاطره انگیز «رابین هود» به‌ایفای نقش پرداخته است، با اشاره به این که در ده، پنجاه، حضورش در دوبله فرصت حضور در فعالیت‌های دیگر را از او گرفته است، اظهار داشت: در سریال امام علی«ع» به کارگردانی داود میرباقری به‌ایفای نقش پرداختم و این سریال را یکی از ماندگار‌ترین سریال‌های تلویزیون می‌دانم.
بازیگر نقش «رضاشاه» در فیلم‌های «سردار جنگل» و «میرزا کوچک خان جنگلی»، با اشاره به این امر که بنا به دلایل شخصی نقش «رضاشاه» را با وجود پیشنهادهای متعدد نپذیرفته است، تصریح کرد: مرحوم علی حاتمی‌نیز از من خواست تا نقش «رضاشاه» را را برای او بازی کنم، اما نپذیرفتم. وی با اشاره به این که در سال ۱۳۶۲ در نمایشنامه‌هایی همچون «مرگ فروشنده» و «پاتریس لومومبا» را برای شبکۀ دوی تلویزیون‌ایران بازی کرده است و همزمان با این فعالیت‌ها به دوبله نیز پرداخته است، یادآور شد: در مجموعه‌های مختلف رادیویی به‌ایفای نقش پرداختم و در عین حال در مقابل دوربین نیز فعالیت‌هایی داشته‌ام.
گویندۀ برنامۀ «صبح جمعه با شما» در کنار «منوچهر نوذری»، «اصغر افضلی»، «عزت الله مقبلی»، «منوچهر والیزده»، «حسین عرفانی»، «شهلا ناظریان»، «پرویز ربیعی» و «مهین دیهیم» به‌ایفای نقش پرداخت است، تأکید کرد: این گروه از گویندگان برنامۀ «صبح جمعه با شما» تیمی‌بودند که نزدیک به هشت سال به طور مداوم و مستمر در تولید این برنامه با هم کار می‌کردند و من نیز به عنوان یکی از گویندگان این مجموعه، در برنامۀ «صبح جمعه با شما» حضور داشتم.
نگاه بازیگران تئاتر به هنر دوبله تئاتری است
این بازیگر سینما که در فیلم «زیر چتر خورشید» به کارگردانی «بهمن زرین پور» که در مقابل «پرویز پرستوئی» و در فیلم «نیستان» در مقابل «فرامرز قریبیان» به‌ایفای نقش پرداخته است، گفت: رل‌های شاخصی در دوبله مثل «جان کوچولو»، «آقای ووپی» و «پدر اوشین» از جملۀ رل‌های شاخصی بود که من به عنوان گوینده در آن‌ها فعالیت داشته‌ام. وی با تأکید بر این امر که نگاه کسانی که از تئتر وارد هنر دوبله می‌شوند، نسبت به این هنر نگاهی تئاتری است و این دو مقوله را نمی‌توانند از هم جدا کنند، افزود: نگاه بازیگران تئاتر به هنر دوبله تئاتری است و همین امر موجب می‌شود که به دلیل درک صحیح از بازیگری هنرپیشه، بتوانند با حال و هوایی که بر رل حاکم است، گویندگی می‌کنند و این بدان معنا نیست دیگران را نقد می‌کنم، اما به یقین کسانی که از تئاتر وارد دوبله شده اند، حال و هوای دیگری دارند.
ملک‌آرائی، با اشاره به این که «احمد رسول زاده»، «عزت الله مقبلی»، «مرتضی احمدی»، «ایرج ناظریان»، «مهین دیهیم» و دیگر کسانی که از تئاتر وارد دوبله شده اند روال کاری مشخص‌تر و منسجم‌تری نسبت به دیگر گویندگان داشته اند، ادامه داد: اکثر بازیگران تئاتر تیپ ساز بودند و در مسیر گویندگی تیپ‌های مربوط به شخصیت‌ها را خودشان می‌سازند و از کسی تقلید نمی‌کنند و در این میان، حال و هوای رل را حس می‌کنند و با گویندگی خوب برای رل شناسنامه درست می‌کنند و همین امر موجب می‌شود که در این رل، اجرای بهتر و قشنگ‌تری نسبت به کسانی که نمی‌دانند به جای چه کسی حرف می‌زنند و چه می‌گویند، داشته باشند.
این گویندۀ پیشکسوت دوبلاژ با اشاره به این امر که حالات مختلف هنرپیشه برای دوبلاژ بسیار مهم است و خندیدن، گریه کردن، داد زدن، متأثر بودن، شاد بودن و حتی حرف زدن ساده شامل این حالات می‌شود، اظهار داشت: تمامی‌ویژگی‌های خاص گویندۀ دوبلاژ تحت نظر بننده است و به همین علت گویندگی فرد در دوبلاژ نباید منوتون و یک دست باشد که موجب خستگی بیننده شود. وی با تأکید بر این امر که برخی از افراد با داد زدن در دوبله تصور می‌کنند که صدای خود را تغییر داده‌اند، تصریح کرد: اجرای رل در دوبله مستلزم داشتن دانش در فرد است.
گویندگان قدیمی‌دوبلاژ چشم داشت مادی به این هنر نداشتند
ملک‌آرائی، با اشاره به این امر که پیش‌تر تمامی‌کسانی که وارد هنر دوبله می‌شدند، از روی عشق و علاقه به این هنر وارد می‌شدند و چشم داشت مادی به این حوزه نداشتند، تأکید کرد: با وجود این امر که اکثر گویندگان دوبلاژ در مضیقۀ مالی بودند، اما این کار را با تمام وجود و عاشقانه ادامه می‌دادند، چرا که هزینۀ زندگی بسیار کمتر از امروز بود. وی با اشاره به این امر که نگاه به دوبله در زمان قدیم بسیار بسته‌تر از امروز بوده است، یادآور شد: امروز مشکل عدیدۀ جامعۀ جوان دوبلاژ این است که تنها به مسائل مادی فکر می‌کنند و این در حالی است که در زمان قدیم تنها عشق حرف اول دوبلاژ را می‌زد و به سادگی می‌توان دریافت که تفاوت در این دو موضوع از زمین تا آسمان است که شما برای عشق و دل کار کنید یا برای مایحتاج زندگی کار کنی و همین عوامل در دهه‌های ۳۰ تا ۵۰ که فیلم‌های بسیار بزرگی در دنیا ساخته می‌شد و همزمان با تمام دنیا در‌ایران پخش می‌شد، بسیار مؤثر بود.
گویندگان جوان دوبلاژ نسلی آگاه و باسواد هستند
این گویندۀ پیشکسوت دوبلاژ با تأکید بر این که امروز محدودیت در قلم و گفتار موجب شده است که در دوبلاژ نیز محدودیت‌هایی وجود داشته باشد، گفت: پیش‌تر دست اندرکاران حوزه‌های مختلف هنر می‌توانستند مسائل خود را راحت‌تر بیان کنند اما امروز بیان مسائل و مشکلات دچار پیچیدگی‌هایی خاص است و خط قرمزهای بسیار زیادی در حوزۀ دوبلاژ وجود دارد و یکی از مهم‌ترین دلایل آن این است که دیگر نه فیلم‌هایی مانند فیلم‌های گذشته ساخته می‌شود و نه گویندگانی هستند که بتوانند به سان گویندگان دهه‌های ۳۰ تا ۵۰ فعالیت کنند. وی ضمن تحسین از حضور جوانان در حوزۀ دوبلاژ افزود: گویندگان امروز دوبلاژ، افرادی باسواد، آگاه و صمیمی‌هستند اما کار دوبلاژ کیفیت گذشته را ندارد و به مرور زمان این کیفیت را از دست داده است و دوبلۀ گذشته با دوبلاژ امروز که تماماً به صورت کامپیوتری انجام می‌شود، تفاوت‌های بسیاری دارد.
ملک‌آرائی، با اذعان به این امر که با توجه به زندگی روزمرۀ مردم، داستان‌های موجود در فیلم‌های سینمائی جهان، به روز شده اند و در این میان تفاوت‌های بسیار زیادی در حوزۀ تولیدات گذشتۀ سینمائی با تولیدات امروز حس می‌شود، ادامه داد: سینمای امروز جهان سینمای «بزن بزن» و «بکش بکش» است و باید پذیرفت در عین این که نسل جدید این دست از سینما را می‌پسندد، اما باید گفت که این دست از آثار ماندگار نخواهند شد، چرا که دقیقاً این دست از آثار سینمائی به سان اسباب بازی‌هایی است که کودک تنها مدت کوتاهی با آن بازی می‌کند و پس از آن، روی به اسباب بازی جدید می‌آورد. این بازیگر پیشکسوت تئاتر با اشاره به این امر که کودکان در گذشته با انیمشین‌های تلویزیون زندگی می‌کردند و ثبت خاطرات خوش صداهای دوبلاژ از آن زمان در ذهن کودکان نسل‌های گذشته، دقیقاً به دلیل وجود کیفیت و عشق و علاقه‌ای بوده است که در حوزۀ دوبله در میان گویندگان وجود داشته است، اظهار داشت: در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ بیشتر تمرکز خود را در دوبلۀ انیمیشن و آثار مربوط به کودکان متمرکز کرده بودیم، اما باید پذیرفت که امروز، با توجه به این که کمتر اثر فاخری که بتواند با آثار کودک و نوجوان گذشته رقابت کند، وجود دارد، انگیزه‌ای برای حضور در این عرصه ندارم.
حس در دوبلۀ امروز جایگاهی ندارد
وی تکیه بر سرعت و به اصطلاح «بزن و برو» را از مهم‌ترین آفت‌هایی برشمرده که پیش روی دوبلاژ وجود دارد و ضمن ابراز تأسف از این امر که امروز، داستان‌های موجود در آثار خارجی که برای دوبله به‌ایران می‌ایند، جذابیت‌های خاصی ندارند و به اصطلاح به بیننده نمی‌چسبند، تصریح کرد: گویندگان پیشکسوت دوبلاژ با تمام حس و حال خاص خود روی تصاویر مربوط به فیلم‌ها صحبت می‌کردند و این در حالی است که حس در دوبلۀ امروز وجود ندارد و تیپ سازی در دوبلۀ امروز معنایی ندارد و امروز اگر کسی به گویندگی می‌پردازد، تنها با تکیه بر تقلید و تکرار رفتار بزرگان دوبلاژ که در گذشته فعالیت می‌کردند، فعالیت خود را ادامه می‌دهند.
این گویندۀ پیشکسوت دوبلاژ در همین راستا، با اشاره به این امر که تیپ سازی مربوط به دوره‌ای بوده است که زمان آن گذشته است و اگر گویندگان دوبلاژ گذشته به جای بازیگران مختلف در تیپ‌های مختلف صحت می‌کرده‌اند، تمامی‌آن‌ها برای بینندۀ تلویزیون قابل قبول بوده است، تأکید کرد: اگر افرادی مانند منوچهر اسماعیلی می‌توانستند در یک فیلم به جای چندین نفر گویندگی کنند به این دلیل بود که خودشان بودند و با صدای خودشان حرف می‌زدند و به اصطلاح، ادای کسی را در نمی‌آوردند و همین امر موجب می‌شود که این دست از گویندگی به جان تماشاچی فیلم نچسبد، چرا که اگر گوینده‌ای در دوبله، به تقلید بپردازد و حتی بتواند نقش را به خوبی گویندگی کند، کار به نام او تمام نخواهد شد و تمام حواس بیننده و شنونده به صمت صدای کسی خواهد رفت که این رل را ابداع کرده است و در مقابل، اگر هم نتواند رل خود را به خوبی بگوید، به یقین مخاطب خواهد گفت که این فرد تنها در تقلید کوشیده است و ضمن این که این تقلید، تقلید موفقی نبوده است، بلکه به صدای تقلید شونده هم ضربه زده است.
کسی مانند «اکبر منانی» وجود ندارد که بتواند «پوآرویی» دیگر بسازد
ملک‌آرائی، ضمن ابراز تأسف از این امر که امروز حال و هوای تیپ سازی گذشته در دوبلاژ وجود ندارد و حفظ تیپ، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی است که می‌بایست در گوینده اتفاق بیفتد، اما امروز کمتر شاهد آن هستیم، گفت: برای یک گویندل حرفه‌ای مهم است که اگر صدایی را برای یک نقش ساخته است و مدت زمان دوبلاژ اثر نزدیک به شش ماه به طول می‌انجامد، بتواند این صدای ساخته شده را بر روی شخصیت حس کند و این تیپ، به مرور زمان دستخوش تغییر نشود. این گویندۀ پیشکسوت دوبلاژ ضمن ابراز تأسف از این امر که امروز تیپ‌سازی در دوبله وجود ندارد و بیشتر گویندگان دوبلاژ تنها و تنها به صورت معمولی حرف می‌زنند، افزود: امروز دیگر کسی مانند «اکبر منانی» وجود ندارد که بتواند «پوآرویی» دیگر بسازد، چرا که صدای «هرکول پوآرو» صدائی ابداعی بود که توسط «اکبر منانی» خلق شده بود و یا بازی جاودانه «لوئی دو فونس» با صدای مرحوم «عزت الله مقبلی» در‌ایران زنده شد و پیش از آن کسی «لوئی دو فونس» را نمی‌شناخت و تمام این موارد به این دلیل بود که گویندگان قدیم دوبلاژ، «تیپ ساز» بوده اند و روی کارکتری که آرتیست داشت، صدائی می‌گذاشتند که بهتر و با مزه‌تر از صدای خودش بود و تماشاچی، از صدای فارسی فیلم، لذت بسیار بیشتری از صدای خارجی می‌برد، اما امروز به دلیل عدم وجود استعداد تیپ سازی و تقلید دیگر نمی‌توانند به سان نسل گذشته دوبله کنند.
رل‌های موجود در فیلم‌های خارجی قدرت و توان رل‌های گذشته را ندارند
وی ضمن تأکید بر این مفهوم که صدای تقلید شده توسط گویندۀ دوبلاژ به تماشاچی نمی‌چسبد، ادامه داد: سختی‌ها و شیرینی‌های حضور در عرصۀ دوبلاژ بسته به ویژگی‌های شخصیتی فردی که در این حرفه به فعالیت می‌پردازد، متفاوت است و من نیز در این میان سعی می‌کنم که دقیقاً به سان گذشته تمام تلاش خود را به کار گیرم تا بتوانم رلی خوب را به بینندۀ فیلم ارائه کنم، اما ممکن است رل‌های موجود در فیلم‌ها قدرت و توان رل‌های گذشته را نداشته باشند و من سعی می‌کنم که فعالیتم را به گونه‌ای انجام دهم که شایستۀ نقش و شخصیت فیلم باشد و به قولی بزن و برو نباشد.
ملک‌آرائی، با تأکید بر این امر که گویندۀ موفق در دوبلاژ در پلۀ نخست می‌بایست نقش را درک کند و پس از درک این نقش، بتواند صدایی بر روی او بگذارد که آن را ادامه دهد و برای بیننده قابل قبول باشد؛ اظهار داشت: کسانی که در دوبلاژ حرفه‌ای رفتار می‌کنند، کار خود را از زندگی جدا می‌کنند و این در حالی است که اگر فردی عزیزی از نزدیکان خود را از دست داده باشد و می‌بایست در نقشی کمدی روی صحنۀ تئاتر و یا پشت میکرفون دوبله حضور داشته باشد، باید بتواند از عهدۀ این کار به خوبی و درستی برآید. این گویندۀ پیشکسوت، در پایان با تأکید بر این امر که حالات روحی و درونی هنرمند نباید روی هنر او تأثیر بگذارد و فعالیتش را تحت الشعاع قرار ندهد، تصریح کرد: امروز بسیاری از افراد در پی حوادث زندگی روحیۀ خود را از دست می‌دهند و نمی‌توانند به درستی، آن گونه که باید رفتار کنند اما این در حالی است که کار بزرگان هنر و خاصه هنر دوبلاژ بر همۀ فعالیت‌های روزمرگی زندگی آنان اولیت داشت و همین امر موجب می‌شد که هیچ چیز نتواند هنرمند را از رفتار حرفه‌ای خود جدا کند، چرا که هنرمند می‌بایست آن چه را که مردم می‌خواهند، به آن‌ها ارائه کند و در این مسیر، اخلاق خوب بسیار مهم و مؤثر است.