زینب علی‌اکبری| پرداخت تئاتر به موضوعات روز اجتماعی، همواره به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای کارآمد در حوزۀ تغییر نگاه مخاطبان به کار گرفته شده است و ازدواج نیز به عنوان یکی از پر مخاطب ترین این رخدادها، به عنوان یکی از موضوعات گسترده‌ای که تولید کنندگان آثار نمایشی به دنبال آن هستند، به شمار می‌رود. وجود چاشنی طنز در نگاه به مقولۀ ازدواج و مسائل مرتبط با آن رویکردی است که می‌تواند نمایش را اثری موفق و سرشار از لبخند برای مخاطب جلوه دهد. «همسر چینی» که بر اساس طرحی از رحمت امینی با اجرای مرجان قمری و بازی «محمد خوشبختیان» و «مینو نوبهاری» در خانۀ نمایش ادارۀ تئاتر تهران به روی صحنه رفته است، از جملۀ این آثار است.
مردم را به اندازۀ دیدن یک نمایش از روزمرگی‌ها دوره کرده‌ایم
مرجان قمری، کارگردان تئاتر، که این روزها نمایش «همسر چینی»، نوشتۀ «رحمت امینی» را طراحی و کارگردانی کرده و در خانۀ نمایش ادارۀ تئاتر تهران، با بازی «محمد خوشبختیان» و «مینو نوبهاری» به روی صحنه برده است، در گفتگو با هنرمند، با اشاره به این امر که متن این اثر ۲۵ سال پیش و در دوران دانشجویی او نگاشته شده است، گفت: من ۱۵ سال پیش در این نمایش به کارگردانی «حسن وارسته» و در کنار «رسول نقوی» به عنوان بازیگر، به ایفای نقش پرداخته‌ام و سالها دغدغۀ کارگردانی این اثر را داشتم، اما این جسارت را در خود نمی‌دیدم که پا در عرصۀ کارگردانی این اثر بگذارم، اما با انرژی و قوت قلب دوستان توانستم در این مسیر کار کنم. وی در ادامه با اشاره به این امر که ۵ سال است که در حوزۀ کمدی شبانه و نمایش‌های کمدی فعالیت میکند، افزود: در ابتدای امر دغدغه مالی باعث شد که به سمت کار کمدی گرایش پیدا کنم، اما حس می‌کنم در حال حاضر این کار را به عنوان یک اثر نمایشی خوب دوست دارم.
نویسندۀ نمایش کمدی «سایکو» که در دی ماه ۱۳۹۵ به کارگردانی علی اصغر راسخ راد در تماشاخانۀ مهر حوزۀ هنری تهران با بازی محمد خوشبختیان به روی صحنه رفته است، در بخشی دیگر از این گفتگو، خنداندن را مهمترین رسالتی برشمرده که برای خود تعریف کرده است و بر همین اساس، ضمن اذعان به این امر که عشق، خنده و شادی در جامعۀ امروز رو به کاستی است، ادامه داد: انجام کار کمدی و تولید آثار نمایشی کمدی، به نظر یک موهبت از طرف خداوند است که عده‌ای می‌توانند کار کمدی انجام دهند و مردم را بخنداند.
کارگردان نمایش «همسر چینی» با اذعان به این امر که به دلیل وجود این حس که امروز مردم کمتر می‌خندند و خنده هدیۀ خداوند برای آنان است، دست به تولید یک اثر کمدی زده است، اظهار داشت: برای همین ه تصمیم گرفتم کارگردانی یک اثر کمدی را شروع کنم و در این مسیر پیش خودم فکر کردم که چه کاری بهتر از متنی که ۱۵ سال پیش روی آن کار کرده‌ام می‌تواند جواب بدهد.
وی در ادامه با اشاره به این امر که نویسندۀ این اثر، تولید اثرش با کارگردانی او ابراز خرسندی کرده است، تصریح کرد: «همسر چینی» تلفیقی از شیوه‌های اجرای نمایش ایرانی و فاصله گزاری است که این روزها در نمایش‌های ایرانی بسیار مرسوم شده است.
قمری، عدم وجود شناخت کافی نسبت به حوزۀ نمایش‌های ایرانی توسط هنرمندان جوان تئاتر را یکی از مهم ترین دلایل وجود احساس بد این افراد نسبت به این نوع از نمایش دانسته و با اذعان به این امر که امروزه بسیاری از افراد بر این باورند که تئاتر آکادمیک، غربی و شیوه‌های اجرای آن‌هاست، تأکید کرد: فکر می‌کنم برای جوان‌ها، ایرانی بودن شیوۀ اجرای این نمایش می‌تواند جذاب باشد و در این حوزه، علاقه مندان به نمایش ایرانی می‌توانند به خوبی به این امر دست پیدا کنند که این متد و شیوه چطور بوده و در حال حاضر چگونه چگونه اجرا می‌شود.
این کارگردان تئاتر، در ادامه، با اشاره به این امر که داستان این نمایش بر اساس یک افسانۀ چینی شکل گرفته است، گفت: در این افسانه، مخاطب با مسائل روز موجود در اختلافات زوج‌های جوان ایرانی روبرو می‌شود و بازیگران این اثر، در واقع دو دوره گرد هستند که تصمیم دارند افسانه‌ای چینی را برای مخاطب خود تعریف کنند. وی در ادامه، با اشاره به این که این دو دوره گرد در جریان این نمایش، در قالب طنز به مسائل و مشکلات زناشویی می‌پردازند، افزود: من فکر می‌کنم که زن و شوهرهای جوان یا حتی دخترها و پسرهایی که هنوز ازدواج نکرده اند، زمانی که مخاطب این نمایش قرار بگیرند، می‌توانند ما به ازای واقعی آن را در زندگی خود حس کنند و با آن هم ذات پنداری کنند و همین موضوع، «همسر چینی» را برای مخاطبان ایرانی خود به نمایشی شیرین بدل ساخته است.
بازیگر نمایش کمدی «طرز تهیۀ شوهر» که به کارگردانی «محمدرضا الوند» به روی صحنه رفته است، با اشاره به این امر که در جامعه‌ای که همه خسته هستند، دغدغه مالی دارند، کمبود تفریح دارند و متأسفانه مراکز تفریحی به دلایل مختلف در آن کم است، دیدن یک نمایش کمدی می‌تواند به عنوان یک تفریح سالم برای خانواده‌ها به حساب بیاید، اظهار داشت: به همین دلایل است که مردم ترجیح می‌دهند که اگر یک شب بخواهند تفریح کنند، به پارک یا سینما یا تئاتر بروند و پولی را هزینه کنند، یکی دو ساعتی بخندند، موسیقی شادی گوش کنند و لحظاتی را در کنار خانواده شاد باشند. وی با اذعان به این امر که احساس میکند امروز خنده و سرگرمی در جامعۀ کم است و مردم روحیه خسته‌ای دارند، تصریح کرد: حس خوبی دارم که حداقل دو ساعت یا به اندازۀ مدت زمان اجرای یک نمایش مردم را از اجاره خانه، چک و قسط جدا می‌کنم، چرا که معتقدم واقعاً انسان در هر برهه‌ای از زندگی احتیاج به تفریح، آرامش، خنده و عشق دارد و من دوست دارم که با تولید یک اثر هنری، انسانها را عاشق کنم، شاد کنم و فکر می‌کنم که تنها رسالت من همین است.
لابی‌گری بزرگان تئاتر جوانان تازه کار را دچار مشکل میکند
محمد خوشبختیان، بازیگر نمایش «همسر چینی» در گفتگو با هنرمند، با اشاره به این امر که رحمت امینی، طرح این نمایشنامه را ۲۵ سال قبل نگاشته است، گفت: در آن زمان این اثر از نظر منتقدان، اثری بسیار خوب و جذاب بوده است که به تشریح مسائل روز در آن زمان می‌پرداخته است، اما باید گفت که متأسفانه و یا خوشبختانه، امروز، متن این اثر شاید برای مخاطب آن گونه که باید جذابیت نداشته باشد.
وی در ادامه، افزوده شدن ویژگی‌هایی خاص به نمایشنامه، از جمله دغدغه‌های زن و شوهرهای امروزی را از مهمترین نکات بارز تغییر در به روزآوری این اثر برشمرده و با اذعان به این امر که تمام این موارد، از جمله نگاه کنفوسیوس به زن خیانکار برای جذابیت بیشتر این اثر در نگاه مخاطب بدان اضافه شده است، افزود: اجرای دوم این اثر، یک اجرای کمدی است و همان گونه که همگان می‌دانند، تئاتر کمدی کاری بسیار حساس مثل جور گفتن است، چرا که اگر شما، یک لطیفه بسیار جذاب را بی نمک تعریف کنید، نگفتنش بهتر است، درست مثل یک لبه تیغ که اگر نبرد دیگر فایده‌ای ندارد.
خوشبختیان که پیشتر در نمایش «سایکو» به نویسندگی «مرجان قمری» و کارگردانی «علی اصغر راسخ راد» در «تماشاخانۀ مهر» حوزۀ هنری تهران به روی صحنه رفته است، با تأکید بر این امر که یک اثر کمدی خوب می‌تواند، حتی برای چند لحظه، انسانها را از دنیای نگران کنندۀ اطراف خارج کند، ادامه داد: در شرایط امروز جامعۀ ما خنداندن کار مقدسی است و در این راستا، برخورد انی تماشاگر هم برای من بازیگر بسیار جذاب خواهد بود.
این بازیگر تئاتر، شاد بودن را مهم ترین ویژگی «همسر چینی» برشمرده و ضمن اذعان به این امر که این اثر، تلنگری است که فرد تماشاچی بتواند خود را جای افراد دیگر قرار دهد، اظهار داشت: همیشه نباید فکر کرد که فقط به ما خیانت می‌شود، چرا که ممکن است اگر در موقعیت خیانت قرار بگیریم، به فردی خیانکار تبدیل شویم؛ البته من دوست ندارم که این بخش در اجرای نمایش «همسر چینی» مشخصاً برجسته سازی شود، چرا که معتقدم در این اثر، می‌بایست نمایشی شاد به جهت فراهم آوردن زمینه‌های استراحت فکری باید در مقابل دیدگان مخاطب اجرا شود.
بازیگر نمایش «دوازده» که بر اساس متنی از «رجینالد رز» با اجرای «جواد خورشا» در پاییز ۱۳۹۵ در تماشاخانۀ پالیز تهران به روی صحنه رفته است، با اشاره به این امر که هرگز دوست ندارد در این اثر مخاطب درگیری فکری نداشته باشد و تنها معتقد است که مخاطبان «همسر چینی» صرفاً بخندند، تصریح کرد: چون تم این نمایش، تم خیانت است، این موضوع را به خوبی به مخاطب نشان می‌دهد که اگر هر یک از ما در موقعیت خیانت قرار بگیریم، عملکرد مطمئنی نخواهیم داشت و این در حالی است که همه ما ادعا داریم که مورد خیانت قرار گرفته ایم.
وی در پاسخ به این سؤال که امروزه تعداد مخاطبان سینما، بسیار بیشتر از مخاطبان تئاتر است، با اشاره به این امر که دادن حس توهم و تبدیل آن به واقعیت در سینما، به دلیل وجود امکانات بسیار بیشتر از تئاتر است، یادآور شد: به همین دلیل است که اقبال عمومی نسبت به سینما و فیلم ضبط شده بیشتر است؛ البته این که فیلمی در مدت دو تا سه ماه در تعداد زیادی سینما با ظرفیت‌های بسیار بالا اکران می‌شود، ناخودآگاه مخاطبان سینما را بیشتر از تئاتر جلوه می‌دهد.
خوشبختیان، تئاتر را یک هنر فاخر دانسته که همواره برای او، جذابیت داشته است و بر همین اساس تأکید کرد: مخاطب امروز تئاتر افرادی بسیار خاص هستند و به نظر من، این عده‌ای از افراد می‌پذیرند که ریسک کنند و یک اجرای زنده ببیند بسیار جذاب است؛ در عین حال که معتقدم البته کیفیت آثار نمایشی در کمبود مخاطب تئاتر بی تاثیر نیست.
این بازیگر جوان تئاتر، در بخشی دیگر از این گفتگو، کمبود مخاطب و بالا بودن قیمت اجاره‌های سالن و تبلیغات را از مهمترین مشکلات جاری در حوزۀ تولید آثار نمایشی در کشور برشمرده و در همین راستا گفت: لابی گری بزرگان تئاتر جوانان تازه کار را دچار مشکل میکند.
خوشبختیان بر همین اساس ادامه داد: یک هنرمند موفق تئاتر می‌بایست همیشه آماده آموختن، ریسک کردن و تجربه کردن باشد و همچنین برای درست انتخاب کردن یک اثر هنری، هنرمندان باید بدانند در چه کاری شرکت کنند و چه کاری را انجام ندهند.
کار کردن نمایش کمدی در عین سختی جذاب است
مینو نوبهاری، بازیگر نمایش «همسر چینی» در گفتگو با هنرمند، این اثر را نمایشی با تکیه بر شیوۀ اجرای کمدی ایرانی برشمرده و با اشاره به این امر که این شیوه از اجرا با قصه‌های چینی درآمیخته است، گفت: در «همسر چینی» یک زن و شوهر بازیگر دوره گرد، دو شخصیت اصلی داستان هستند که هر بار قصه‌ای را تعریف می‌کنند و این بار قصۀ یک زن و شوهر چینی را روایت می‌کنند.
وی در ادامه با اشاره به این امر که متن کار متن کوتاهی است و تمام آن چه را که تماشاگر این اثر، بر روی صحنه می‌بیند، عیناً در نمایشنامه وجود ندارد، افزود: در این اثر، دو بازیگر دوره گرد که راوی قصه هستند، با هم کشمکش‌هایی دارند که نبست به زمان، در هر تاریخی که این نمایش نامه اجرا شود، دست کارگردان برای اضافه کردن مطلب به آن باز است.
نوبهاری، در همین راستا، ضمن تأکید بر این مفهوم که کار کردن نمایش کمدی در عین سختی جذاب است ادامه داد: به شدت معتقدم که هر بازیگری دوست دارد که حضور در آثاری چون «همسر چینی» را تجربه کند و با این که خود من بازیگری هستم که کمتر در حوزۀ کمدی به روی صحنه رفته ام، اما اجرای این اثر برایم تجربه‌ای خوب و جذاب بود.
این بازیگر که در سال ۱۳۸۴ دوره‌های آموزش بازیگر را در حوزۀ هنری شهر تبریز گذرانده است، ضمن تأکید بر این امر که هر کسی می‌تواند به تناسب سلیقۀ خود از این نمایش چیزی دریافت کند، اظهار داشت: فردی می‌تواند صرفاً در این نمایش شاد باشد و بخندد و ممکن است شخصی دیگر هم دوست داشته باشد قصه را دریافت کند و باید گفت که با توجه به این که قصه نمایش روشن است و ما به ازای بیرونی آن در جامعۀ اطراف ما موجود است، هر فرد به نسبت ماجراهایی که در نمایش وجود دارد، از جمله کشمکش‌ها، حساسیتها و حسادت‌های یک زن نسبت به شوهرش، می‌تواند با شخصیت‌های این قصه همذات پنداری کند.
وی در ادامه، ضمن ابراز خرسندی از این امر که در بازخوردهای نخست مخاطبان، به راحتی دریافت روایت‌های موجود در قصه و همذات‌پنداری با آن به تولید کنندگان اثر منتقل می‌شود، تصریح کرد: مردم جامعه امروز به خنده نیاز دارند و خندیدن، حتی برای یک زمان مشخص و کوتاه برای آنان بسیار مهم است.
نوبهاری، ضمن تحسین این امر که برخی از کارگردانان تئاتر، تولید آثار کمدی را به عنوان رسالت خود برگزیده‌اند، تأکید کرد: امروز عدم وجود تفریحات منجر به خنده برای عموم اقشار جامعه، امری است که ضرورت وجود نمایش‌های کمدی را دوچندان می‌سازد و تولید آثار کمدی برای تماشاگرانی که خندیدن را دوست دارند، اتفاقی بسیار خوب است. بازیگر نمایش «همسر چینی»، ضمن تشریح و بررسی تفاوت‌های نمایش رسمی کمدی با نمایش‌هایی که با عنوان تئاتر آزاد از آن‌ها یا می‌شود، گفت: در نمایش کمدی مضحکه یا همان تئاتر آزاد هدف فقط خنداندن است و در این نوع از تئاتر، هنرمند ممکن است به هر شکل ممکن، حتی بد و بی‌راه گویی و کتک‌کاری در مسیر خنداندن مخاطب گام بردارد، اما در این نوع تئاتر کمدی تعریف طنز بزرگ نمایی ناهنجاری‌های جامعه است.
وی در ادامۀ همین موضوع با اشاره به این امر که مخاطب نمایش‌هایی چون استندآپ کمدی و یا نمایش‌هایی از جمله «همسر چینی» به یقین و به درستی می‌داند که به چه چیزهایی می‌خندد و چون مسائل موجود در نمایش، در زندگی روزمرۀ او جاری است، هم ذات‌پنداری با آن برای مخاطب راحت‌تر است، افزود: برای مثال وقتی در نمایشی خانم به آقا می‌گوید که چرا همه فالورهای تو خانم هستند، اشاره به دغدغه هر روزۀ خانم‌های جامعه ما دارد، اما در اجرای نمایش طنز، این ماجرا بزرگ نمایی می‌شود و باعث خندۀ ناخودآگاه مخاطب خواهد شد. نوبهاری با تأکید بر این مفهوم که در پشت خندۀ برآمده از نمایش کمدی، غمی وجود دارد و به وجود آمدن آن به دلیل تطابق آنی مخاطب از رفتارهای موجود در اثر نمایشی با رفتارهای روزمرۀ خود خواهد بود، ادامه داد: دغدغۀ زن در نمایش «همسر چینی» منیت‌های برتری جویانه است که می‌خواهد آن‌ها را به هر طریق ممکن به رخ بکشد و این موضوعی است که زن در طول این نمایش به شوهرش این را القا میکند و به صراحت به او می‌گوید که اگر من نباشم تو هیچ نیستی.