حسین سینجلی| به تماشا نشستن نمایشی که متن آن را هنریک ایبسن نوشته به خودی خود آنقدر قانع کننده است که بعید است کسی لذت دیدن آن را به راحتی از دست بدهد. این ماجرا زمانی جذاب‌تر می‌شود که کارگردان پیشکسوت و کاربلدی همچون علی پویان و بازیگرانی همچون ایوب آقاخانى، کوروش زارعی، محمد ساربان، جلیل فرجاد و… در آن کار حضور داشته باشند. اتفاقی که این روزها در تالار چهارسو مجموعه تئاترشهر افتاده و نمایش «دکتر استوکمان» یا همان «دشمن مردم» نوشته هنریک ایبسن با ترجمه حمد ابراهیمیان و کارگردانی علی پویان روی صحنه است. نمایشی که این کارگردان تئاتر موفق شده بالاخره پس از حدود دوازده سال آن را روی صحنه ببرد.

ضرورت اجرای «دکتر استوکمان»

این کارگردان شناخته شده که پیش از این نمایش‌هایی همچون؛ «بدرود امپراطور»، «سو‌تفاهم»، «رودکی»، «پدر» و… را روی صحنه برده، قرار بود این نمایش را با حضور بازیگرانی همچون؛ اصغر همت، محمدرضا شیریفی‌نیا، گلچهره سجادیه، سیامک انصاری و… روی صحنه ببرد درباره علت تغییر بازیگران نمایش خود می‌گوید: متاسفانه علیرغم تجربه‌ای که از قبل داشتم به قول تعدادی از بازیگرانی اعتماد کردم که با پیشنهاد بازی در سریال به حرف خود و تئاتر متعهد نشدند و به سراغ بازی در سریال رفتند. به همین دلیل بازیگران کار تغییر کردند و در در حال حاضر باید بگویم که از این اتفاق بسیار خوشحالم چراکه بازیگران فعلی کارم، افرادی هستند که ریشه در تئاتر دارند. این کارگردان تئاتر که برای اجرای این نمایش حدود دوازده سال صبر کرده، درباره ضرورتی که در اجرای این متن می‌دیده، با بیان اینکه آثار بزرگانی همچون؛ شکسپیر، چخوف، ایبسن و برشت مشمول زمان، مکان خاصی نیستند، گفت: اجرای «دشمن مردم» آرزوی من بود و بالاخره این اتفاق افتاد. اما درباره این نمایشنامه باید بگویم که ایبسن در این نمایش با نگاهی ژرف به مقولاتی انسانی همچون فساد و آلودگی‌ها پرداخته است. مسائلی که فراتر از مرزهای جغرافیایی است. و جریان از این قرار است که داستان به بهانه بررسی یک جریان آب آلوده‌ای که موجب بیماری در شهر شده، شروع می‌‌شود اما بعد می‌بینیم که موضوع آن در واقع فساد در جامعه است و اصلا مسئله آب نیست. به عبارتی در این نمایشنامه دکتر استوکمان می‌گوید که من امروز به کشف جدیدی رسیدم و آن کشف اینست که جامعه آلوده است. در پایان کار هم استوکمان می‌گوید: «بدا به روزگار من که در روزگار شمایان می‌گذرد.» به عبارتی اگر یک مخاطب دغدغه‌اش فساد و اختلاس باشد متوجه می‌شود که این دیالوگ چقدر تکان‌دهنده‌ است. از طرفی دیگر وظیفه هنرمند این است که با مردم حرکت کرده و دردشان را مطرح کند چراکه هنرمند نماد تمامیت جامعه است. مجموعه این عوامل من را به این نتیجه رساند که اجرای این اثر ضرورت دارد.

دراماتورژی در کشور ما هنوز جا نیفتاده

این کارگردان و بازیگر شناخته شده تئاتر در ادامه با بیان اینکه در اجرای این نمایش شرافت حرفه‌ای را حفط کرده، ادامه داد: منظورم از به کار بردن این واژه این است که اصلا چارچوب و تفکر نویسنده را دستکاری نکردم و به نام خودم نکردم. این شرافت یعنی اینکه شما نیایید اثر، تفکر و چارچوبی را که مثلا برای نویسنده‌ای مثل هنریک ایبسن است که سال‌ها پیش فوت کرده را مال خودتان بکنید. که متاسفانه شاهدیم خیلی از کسانی‌که تازه افراد پیشکسوت هم هستند دست به این کار می‌زنند. شرافت آن است که شما بتوانید تفکر اجرایی خودتان را به عنوان کارگردان، با حفظ و رعایت حق نویسنده و حق قلم به صحنه بیاورید. تئاتر شریف از نگاه من تئاتری است که شما حق و حقوق هر کسی را که هر رنجی کشیده و هر تفکری که پیاده کرده، در هر بخشی از تئاتری که شما دارید اجرا می‌کنید، را رعایت کنید. تئاتر غیرشریف هم تئاتری است که همه چیز را به نام خود بزنید و چون متاسفانه بسیاری حوصله جستجو ندارند و یا سواد آن را ندارند، باور می‌کنند که کار آنها است. عجیب اینکه این افراد مدعی هم هستند. در این حالت من ناچارم بگویم که من یک تئاتر شریف را روی صحنه آورده‌ام.

او در ادامه با بیان اینکه در کشور ما تعریف دراماتورژ هنوز به درستی جا نیفتاده، اضافه کرد: با توجه به اینکه هنوز تعریف درستی از دراماتورژی نداریم هر آداپتاسیون و هر مناسب‌سازی با فرهنگ و ذائقه خودمان را دراماتورژی می‌گوییم. در حالی‌که این‌گونه نیست. درماتورژ در واقع کارگردان دوم اثر است. کسی است که تفکر بین نویسنده و کارگردان را به هم نزدیک می‌کند. مثلا من در نمایش «کوریولانوس» نوشته ویلیام شکسپیر که قرار است در شهریورماه سال آینده در تماشاخانه ایرانشهر اجرا کنم از فرهاد توحیدی خواستم به عنوان دراماتورژ به من کمک کند. از او خواستم که تفکر من و نویسنده را در این اثر به هم نزدیک کند. وقتی این نزدیکی اتفاق می‌افتد آن وقت درماتورژ به نوعی کارگردان دوم اثر محسوب می‌شود و یک جایگاه ویژه دارد و تاثیرش خیلی بالاتر از آداپتاسیون و مناسب‌سازی است.

اجرای آثار کلاسیک کار راحتی نیست

در کشور ما، به ویژه نسل جوان، کمتر سراغ این متون می‌روند و یا اگر هم سراغ متون کلاسیک می‌روند با برداشت‌های بعضا عجیب و خاصی آثار را اجرا میکنند که زیاد مورد استقبال واقع نمی‌شود. زیرا اجرای متون کلاسیک کار آسانی نیست. در واقع متن کلاسیک زمانی درست اجرا می‌شود که شما جانمایه اثر را بگیرید و با دیدگاهی مدرن آن را اجرا کنید.

پویان همچنین در پاسخ به این سوال که آیا به این حرف که آثار کلاسیک تاثیرگذاری خودشان را از دست داده‌اند، عنوان کرد: مگر می‌شود «ادیپ شهریار» یا «آنتیگونه» را اجرا کرد و تاثیر نداشته باشد. اتفاقا آبشخور و خاستگاه متون مدرن ما دقیقا همان متون کلاسیک هستند. چطور ممکن است بدون توجه به متون کلاسیک درباره شرافت، انتقام، خیانت، دروغ و… صحبت کرد. آثار شکسپیر، ایبسن، فردوسی، چخوف، مولانا، برشت، حافظ و… آثار ماندگار و جهانی هستند که تاریخ مصرف ندارند. چراکه پیام‌شان انسانی و جهانی داست. ربطی هم به جغرافیا و هویت نویسنده ندارد و سال‌های بعد هم کاربردشان را در هر جای دنیا حفظ خواهند کرد.

تماشاگر انتخاب کننده در تئاتر

کارگردان نمایش «دکتر استوکمان» در پایان با اشاره به عدم اطلاع‌رسانی صحیح نمایش‌هایی که اهل جنجال نیستند، اظهار داشت: راستش در مجموع از اجرای کار راضی‌ام اما متاسفانه گویا برای نمایش‌هایی که اهل جنجال‌های رسانه‌ای نیستند اطلاع‌رسانی درستی نمی‌شود. مثلا برای همین اجرای ما بعد از ۱۵، ۱۶ اجرا هنوز موفق نشدیم که بیلبورد و بنر نصب کنیم. اما به این باور دارم که برای من حضور ده، پانزده تماشاگر فرهیتخه در سالن که دیدن «دکتر استوکمان» را انتخاب کردند برای من ارزش بیشتری دارد تا اینکه سالن توسط تماشاگرانی پُر باشد که همین طوری برای گذراندن وقت به تئاتر آمده‌اند. گفتنی است، نمایش «دکتر استوکمان» با کارگردانی علی پویان و نقش آفرینی؛ بهرام ابراهیمی، نورالدین جوادیان، کوروش زارعی، محمد ساربان، آذر سماواتی، عباس شادروان، علی عبادت طلب، جلیل فرجاد، نادیا فرجی و بابک قادری، تا آخر اسفندماه جاری هر روز ساعت ۲۰ به مدت ۸۰ دقیقه در تالار چهارسو مجموعه تئاترشهر اجرا می‌شود.